إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقاتِ فَنِعِمَّا هِيَ وَ إِنْ تُخْفُوها وَ تُؤْتُوهَا الْفُقَراءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ يُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئاتِكُمْ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ ﴿۲۷۱﴾
اگر انفاقها را آشکار کنید [البته] نیکوست، ولی اگر آن را نهان کنید و به نیازمندان بدهید، برای خودتان بهتر است؛ و پاره‌ای از بدیهای شما را می‌زداید(1)؛ و خدا به آنچه می‌کنید آگاه است.46
بقره (2)
271
به زیرنویس آیه 7 عنکبوت(29) مراجعه فرمایید.
لَيْسَ عَلَيْكَ هُداهُمْ وَ لكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَلِأَنْفُسِكُمْ وَ ما تُنْفِقُونَ إِلاَّ ابْتِغاءَ وَجْهِ اللَّهِ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ ﴿۲۷۲﴾
هدایت آنان بر عهده تو نیست(1)، [تو تنها، دعوت کننده‌ای] ولی خدا هر که را بخواهد [و شایسته ببیند]، هدایت خواهد کرد(2)؛ و هر مالی را که انفاق کنید، به سود خود شماست؛ و جز برای طلب خشنودی خدا انفاق نکنید؛ و هر چه انفاق کنید، [پاداش آن] به طور کامل به شما می‌رسد و ستم‌زده نخواهید شد.46
بقره (2)
272
بیان روشن‌تر این عبارت را در آیه 56 قصص(28) ملاحظه فرمایید.
با آیه 27 رعد(13) یهدی الیه من اناب مقایسه فرمایید؛ و برای توضیح بیشتر و کامل تر، به زیرنویس سوّم آیه 142 بقره(2)، مراجعه فرمایید.
لِلْفُقَراءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ لا يَسْتَطِيعُونَ ضَرْباً فِي الْأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِياءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِيماهُمْ لا يَسْئَلُونَ النَّاسَ إِلْحافاً وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ ﴿۲۷۳﴾
[مخصوصا] در مورد نیازمندانی که در راه خدا درمانده شده‌اند و توان تلاش در زمین ندارند و چنان در [هاله] عفافند که فرد ناآگاه آنها را بی‌نیاز می‌پندارد؛ امّا از علاماتشان به وضع آنها پی می‌بری؛ [که به دلیل عزّت نفس] چیزی از کسی به اصرار نمی‌خواهند؛ و هر مالی که انفاق کنید، خدا از آن آگاه است.46
بقره (2)
273
الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ ﴿۲۷۴﴾
آنها که اموال خویش را در شب و روز، نهان و آشکار(1) انفاق می‌کنند، پاداششان نزد صاحب‌اختیارشان [محفوظ] است(2)؛ و ترس و اندوهی نخواهند داشت(3).46
بقره (2)
274
انفاق نهان در مواردی که حفظ حرمت شخص ضروری است، و انفاق آشکار در مواردی که موجب تشویق و ترغیب دیگران گردد.
در این رابطه به آیه 271 بقره(همین سوره) هم توجّه فرمایید.
در این رابطه به زیرنویس آیه 262 بقره(همین سوره) مراجعه فرمایید.
الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبا لا يَقُومُونَ إِلاَّ كَما يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ مِنَ الْمَسِّ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبا وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهى فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَ مَنْ عادَ فَأُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ ﴿۲۷۵﴾
تلاش رباخواران [در زندگی] به سان تلاش کسی است که شیطان بر اثر تماس(1) بی‌منطقش کرده است؛ زیرا [همچون شیطان، دست به توجیه بی‌منطق زدند و(2)] گفتند: خرید و فروش [هم] مثل رباست، در حالی که خدا خرید و فروش را حلال و ربا را حرام کرده است(3). هر که اندرزی از جانب صاحب‌اختیارش به او رسید و [از رباخواری] بازایستاد، آنچه گذشته است مال خودش؛ و کارش با خداست؛ امّا آنان که [به این عمل] بازگردند، جاودانه دوزخی‌اند(4).47
بقره (2)
275
به آیه 36 زخرف(43) توجّه فرمایید.
توجیه بی‌منطق شیطان را که شبیه به توجیه رباخواران است، در آیه 12 اعراف(7) ملاحظه فرمایید.
ربا اخذ اضافه در مبادله مثلین است، ولی خرید و فروش تبادل دو غیرهمجنس می‌باشد؛ بدین قرار دو مورد بیع و ربا تفاوت اساسی دارند.
باید توجه داشت ربا بر دو نوع است، ربای مصرف و ربای تولید که با یکدیگر تفاوت اساسی و ماهوی دارند. ربایی که در این آیات مورد نظر می‌باشد ربای مصرفی است که در جوامع قدیم و در عربستان شیوع داشته و به مرور زمان با بهبود وضع اقتصاد و ایجاد و گسترش صندوقهای قرض‌‌‌الحسنه کمتر شده است. ولی ربای تولید که کار بانکها و احیانا افراد است در قدیم وجود نداشته. به همین علت قرآن ربا را به دو نوع تقسیم نکرده است. در ربای مصرف وام‌‌گیرنده فقیرتر می‌شود و مورد ظلم قرار می‌گیرد ولی در ربای تولید وام‌‌گیرنده عادتاً بهره‌مند می‌شود و ایجاد کار می‌کند و نیز تولیداتش موجب عرضه بیشتر نیازهای عمومی می‌شود.
يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ يُرْبِي الصَّدَقاتِ وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ ﴿۲۷۶﴾
خدا [کارآیی] ربا را نابود و [نتیجه] انفاقها را فزونی می‌بخشد(1)؛ و خدا هر حق‌ستیز گناهکاری را دوست نمی‌دارد.47
بقره (2)
276
مفهوم این آیه به بیان روشن‌تر در آیه 39 روم(30) آمده است.
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ ﴿۲۷۷﴾
مؤمنانِ نیک‌رفتار که نماز برپا می‌دارند و زکات می‌دهند، پاداششان نزد صاحب‌اختیارشان [محفوظ] است؛ و ترس و اندوهی نخواهند داشت(1).47
بقره (2)
277
در این رابطه به آیات 82 انعام(6) ، 28 رعد(13) و 27 و 28 فجر(89) توجّه فرمایید؛ ضمناً معنی و مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 123 طه(20) آمده است.
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِيَ مِنَ الرِّبا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ﴿۲۷۸﴾
ای ایمان‌آوردگان، در برابر خدا پروا کنید و اگر [به راستی] ایمان دارید، آنچه از [مطالبات] ربا باقیمانده است، رها سازید.47
بقره (2)
278
فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُؤُسُ أَمْوالِكُمْ لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُونَ ﴿۲۷۹﴾
اگر [رها] نکردید، بدانید که در جنگ با خدا و رسولش هستید؛ و اگر توبه کنید، اصل سرمایه متعلّق به شماست [نه سود آن]؛ در این حال نه ستم می‌کنید و نه مورد ستم قرار گرفته‌اید.47
بقره (2)
279
وَ إِنْ كانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلى مَيْسَرَةٍ وَ أَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿۲۸۰﴾
اگر [وامدار، شخصِ] تنگدستی بود، تا [هنگام] فراخدستی [اش او را] مهلت [دهید]؛ و بخشیدن [آن(1)] برای خودتان بهتر است، اگر بدانید.47
بقره (2)
280
«تاء» مضارعه از اول فعل «ان تصدقوا» حذف شده است.