الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبا لا يَقُومُونَ إِلاَّ كَما يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ مِنَ الْمَسِّ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبا وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهى فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَ مَنْ عادَ فَأُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ ﴿۲۷۵﴾
تلاش رباخواران [در زندگی] به سان تلاش کسی است که شیطان بر اثر تماس(1) بی‌منطقش کرده است؛ زیرا [همچون شیطان، دست به توجیه بی‌منطق زدند و(2)] گفتند: خرید و فروش [هم] مثل رباست، در حالی که خدا خرید و فروش را حلال و ربا را حرام کرده است(3). هر که اندرزی از جانب صاحب‌اختیارش به او رسید و [از رباخواری] بازایستاد، آنچه گذشته است مال خودش؛ و کارش با خداست؛ امّا آنان که [به این عمل] بازگردند، جاودانه دوزخی‌اند(4).47
بقره (2)
275
به آیه 36 زخرف(43) توجّه فرمایید.
توجیه بی‌منطق شیطان را که شبیه به توجیه رباخواران است، در آیه 12 اعراف(7) ملاحظه فرمایید.
ربا اخذ اضافه در مبادله مثلین است، ولی خرید و فروش تبادل دو غیرهمجنس می‌باشد؛ بدین قرار دو مورد بیع و ربا تفاوت اساسی دارند.
باید توجه داشت ربا بر دو نوع است، ربای مصرف و ربای تولید که با یکدیگر تفاوت اساسی و ماهوی دارند. ربایی که در این آیات مورد نظر می‌باشد ربای مصرفی است که در جوامع قدیم و در عربستان شیوع داشته و به مرور زمان با بهبود وضع اقتصاد و ایجاد و گسترش صندوقهای قرض‌‌‌الحسنه کمتر شده است. ولی ربای تولید که کار بانکها و احیانا افراد است در قدیم وجود نداشته. به همین علت قرآن ربا را به دو نوع تقسیم نکرده است. در ربای مصرف وام‌‌گیرنده فقیرتر می‌شود و مورد ظلم قرار می‌گیرد ولی در ربای تولید وام‌‌گیرنده عادتاً بهره‌مند می‌شود و ایجاد کار می‌کند و نیز تولیداتش موجب عرضه بیش‌تر نیازهای عمومی می‌شود.
يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ يُرْبِي الصَّدَقاتِ وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ ﴿۲۷۶﴾
خدا [کارآیی] ربا را نابود و [نتیجه] انفاقها را فزونی می‌بخشد(1)؛ و خدا هر حق‌ستیز گناهکاری را دوست نمی‌دارد.47
بقره (2)
276
مفهوم این آیه به بیان روشن‌تر در آیه 39 روم(30) آمده است.
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ ﴿۲۷۷﴾
مؤمنانِ نیک‌رفتار که نماز برپا می‌دارند و زکات می‌دهند، پاداششان نزد صاحب‌اختیارشان [محفوظ] است؛ و ترس و اندوهی نخواهند داشت(1).47
بقره (2)
277
در این رابطه به آیات 82 انعام(6) ، 28 رعد(13) و 27 و 28 فجر(89) توجّه فرمایید؛ ضمناً معنی و مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 123 طه(20) آمده است.
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِيَ مِنَ الرِّبا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ﴿۲۷۸﴾
ای ایمان‌آوردگان، در برابر خدا پروا کنید و اگر [به راستی] ایمان دارید، آنچه از [مطالبات] ربا باقیمانده است، رها سازید.47
بقره (2)
278
فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُؤُسُ أَمْوالِكُمْ لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُونَ ﴿۲۷۹﴾
اگر [رها] نکردید، بدانید که در جنگ با خدا و رسولش هستید؛ و اگر توبه کنید، اصل سرمایه متعلّق به شماست [نه سود آن]؛ در این حال نه ستم می‌کنید و نه مورد ستم قرار گرفته‌اید.47
بقره (2)
279
وَ إِنْ كانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلى مَيْسَرَةٍ وَ أَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿۲۸۰﴾
اگر [وامدار، شخصِ] تنگدستی بود، تا [هنگام] فراخدستی [اش او را] مهلت [دهید]؛ و بخشیدن [آن(1)] برای خودتان بهتر است، اگر بدانید.47
بقره (2)
280
«تاء» مضارعه از اول فعل «ان تصدقوا» حذف شده است.
وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ ﴿۲۸۱﴾
بترسید از روزی که به پیشگاه خدا بازگردانده می‌شوید؛ آنگاه [نتیجه] دستاوردهای هر کس به تمامی داده شود(1)، بی‌آنکه مورد ظلم قرار گیرند(2).47
بقره (2)
281
در این رابطه به دو آیه 40 و 41 نجم(53) توجّه فرمایید.
مفهوم این بخش از آیه، به بیان کاملتر در آیه 112 طه(20) آمده است.