وَ الْأَرْضَ مَدَدْناها وَ أَلْقَيْنا فِيها رَواسِيَ وَ أَنْبَتْنا فِيها مِنْ كُلِّ شَيْءٍ مَوْزُونٍ ﴿۱۹﴾
زمین را گستردیم و کوههای ثابت در آن پی افکندیم و از هر عنصر سنجیده‌ای در آن [تدریجاً] ایجاد کردیم(1)؛263
حجر (15)
19
از نظر روشن شدن معنی و مفهوم «انبتنا» به آیه 17 نوح(71) توجّه فرمایید.
وَ جَعَلْنا لَكُمْ فِيها مَعايِشَ وَ مَنْ لَسْتُمْ لَهُ بِرازِقِينَ ﴿۲۰﴾
و در آن وسایل معیشت(1) برای شما - و هر کس که شما روزی‌دهنده‌اش نیستید - فراهم ساختیم.263
حجر (15)
20
معایش: جمع معاش، مایه زندگی.
وَ إِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلاَّ عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلاَّ بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ ﴿۲۱﴾
هیچ چیز نیست مگر آنکه خزاین آن در اختیار ماست و آن را جز به اندازه معین عرضه نمی‌کنیم(1).263
حجر (15)
21
با آیه 27 شوری(42) مقایسه فرمایید.
وَ أَرْسَلْنَا الرِّياحَ لَواقِحَ فَأَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَسْقَيْناكُمُوهُ وَ ما أَنْتُمْ لَهُ بِخازِنِينَ ﴿۲۲﴾
بادها را عامل باروری(1) [ابرها] فرستادیم و از آسمان باران را باریدیم که شما را بدان سیراب کردیم، و شما ذخیره‌ساز آن [در طبیعت] نیستید(2).263
حجر (15)
22
منظور این است که بادها ابرهای پراکنده را یک جا جمع و آماده باریدن می‌کنند؛ حتی قرآن کریم در سیاق قسم، از ابرهایی که آبستن بارانند یاد نموده در آیه 2 ذاریات(51) می‌فرماید: فالحاملات و قرا توضیح روشن‌تر در آیات 57 اعراف(7) و 43 نور(24) آمده است. ضمناً «لواقح» جمع «لاقح» به معنی تلقیح‌کننده است.
گردش آب در طبیعت، همچون گردش خون در بدن انسان است. تمامی قطرات آبی که در گذشته‌های دور به مصرف کشاورزی، صنعت و غیره رسیده است، همان است که در آینده نیز به مصرف خواهد رسید. آب مصرف شده، در طبیعت نابود نمی‌شود؛ آنچه حفظ و نگاهداشتش از توان بشر خارج است، همین است.
وَ إِنَّا لَنَحْنُ نُحْيِي وَ نُمِيتُ وَ نَحْنُ الْوارِثُونَ ﴿۲۳﴾
ماییم که حیات می‌بخشیم و مرگ می‌دهیم و همواره وارث [جهانیان] خواهیم بود(1).263
حجر (15)
23
توضیح چگونگی وارث بودن خدا را در آیات 40 و 80 مریم(19) ملاحظه فرمایید.
وَ لَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَقْدِمِينَ مِنْكُمْ وَ لَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَأْخِرِينَ ﴿۲۴﴾
و نسبت به پیشینیان و آیندگانِ شما شناخت [کامل] داریم.263
حجر (15)
24
وَ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ يَحْشُرُهُمْ إِنَّهُ حَكِيمٌ عَلِيمٌ ﴿۲۵﴾
محقّقاً صاحب‌اختیار توست که آنان را [در رستاخیز] احضار خواهد کرد، که او فرزانه و داناست.263
حجر (15)
25
وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ ﴿۲۶﴾
انسان را از گِل [بازمانده] از لجنی دیرپا آفریدیم(1)؛263
حجر (15)
26
در مواردی هم قرآن به اختصار فرموده است: انسان را از خاک آفریدیم؛ مثل آیه 20 روم(30) و آیات دیگر.
وَ الْجَانَّ خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نارِ السَّمُومِ ﴿۲۷﴾
و جن(1) را قبل از آن، از آتش نافذ آفریدیم.263
حجر (15)
27
دو کلمه «جانّ» و «جنّ» هر دو به یک معنی است.
وَ إِذْ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّي خالِقٌ بَشَراً مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ ﴿۲۸﴾
[به یاد آر] زمانی را که صاحب‌اختیارت به فرشتگان گفت: من در کار آفرینشِ بشری از گِل [بازمانده] از لجنی دیرپا هستم.263
حجر (15)
28