لا يَسْتَوِي الْقاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ وَ الْمُجاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدِينَ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقاعِدِينَ دَرَجَةً وَ كُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنى وَ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدِينَ عَلَى الْقاعِدِينَ أَجْراً عَظِيماً ﴿۹۵﴾
مؤمنان وانشسته و بدون عذر(1)، با مبارزانِ با اموال و جانهای خویش در راه خدا، برابر نیستند؛ خدا [مقام] مبارزانِ با اموال و جانهای خویش را بر وانشستگان [تن آسا] به درجه‌ای [بزرگ] برتری بخشیده، و به همه وعده نیکوترین [پاداش] داده است؛ و مبارزان را با پاداشی بزرگ نسبت به وانشستگانِ [از جنگ] برتری داده است؛94
نساء (4)
95
لفظ «اولی» به معنی صاحبان یا دارندگان، جمع است و مفرد آن می‌شود «ذو».
دَرَجاتٍ مِنْهُ وَ مَغْفِرَةً وَ رَحْمَةً وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً ﴿۹۶﴾
به درجاتی [والا] و آمرزش و رحمتی از جانب خویش؛ و خدا آمرزگاری است مهربان.94
نساء (4)
96
إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ ظالِمِي أَنْفُسِهِمْ قالُوا فِيمَ كُنْتُمْ قالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ قالُوا أَ لَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فِيها فَأُولئِكَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصِيراً ﴿۹۷﴾
فرشتگان به کسانی که جانشان را می‌گیرند(1) - در حالی که آنان [با همکاری با ستمگران] نسبت به خویش ستمکار بوده‌اند(2)- می‌گویند: شما چه وضعی داشتید [که یکسره باختید]؟ پاسخ می‌دهند که ما در سرزمین [خود]، تحت فشار و مقهور بودیم [و چاره‌ای جز هماهنگی با ستمگران نداشتیم]؛ می‌گویند: مگر زمین خدا فراخ نبود تا در آن به مهاجرت پردازید(3)؟ جایگاهشان دوزخ است، که بد سرانجامی است؛94
نساء (4)
97
لفظ «توفّاهم» در اصل «تتوفّاهم» بوده که یکی از دو «تاء» آن، برای تخفیف لفظ، حذف شده است؛ ولی این حذف، الزامی نیست، چنانکه همین کلمه در آیه 28 نحل(16) به شکل اصلی‌اش آمده است. ضمناً این بخش از آیه، تناقضی با آیات 60 انعام(6) و 42 زمر(39) ندارد؛ چرا ؟
واژه «ظالمی» در آیه، در اصل «ضالمین» بوده که «نون» جمع طبق قاعده، به علت اضافه شدن به کلمه «انفس» حذف شده است.
به آیه 100 نساء(همین سوره) توجّه فرمایید.
إِلاَّ الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً وَ لا يَهْتَدُونَ سَبِيلاً ﴿۹۸﴾
به جز مردان و زنان و کودکان(1) تحت فشار و مقهوری که چاره‌ای ندارند و راه به جایی نبرند(2)94
نساء (4)
98
ولدان: جمع ولید: کودک.
این گروه همان کسانی هستند که در آیه 75 نساء(همین سوره) تذکر داده شده: که چرا مهاجران به مدینه، که قدرت و موقعیت مستحکم دارند، برای نجاتشان اقدامی نمی‌کنند.
فَأُولئِكَ عَسَى اللَّهُ أَنْ يَعْفُوَ عَنْهُمْ وَ كانَ اللَّهُ عَفُوًّا غَفُوراً ﴿۹۹﴾
چه بسا خدا از آنان درگذرد؛ و خدا گذشت‌‌کننده و آمرزگار است.94
نساء (4)
99
وَ مَنْ يُهاجِرْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يَجِدْ فِي الْأَرْضِ مُراغَماً كَثِيراً وَ سَعَةً وَ مَنْ يَخْرُجْ مِنْ بَيْتِهِ مُهاجِراً إِلَى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ يُدْرِكْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً ﴿۱۰۰﴾
و هر که در راه خدا مهاجرت کند [و از دشواریها نهراسد]، در زمین جولانگاههای فراوان [برای صالح زیستن] و گشایش [معیشت] می‌یابد؛ و هر که با قصد مهاجرت به خاطر خدا و رسولش از خانه خویش خارج شود، آنگاه مرگ او را دریابد، پاداش او قطعاً به عهده خداست؛ و خدا آمرزگاری است مهربان.94
نساء (4)
100
وَ إِذا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنَّ الْكافِرِينَ كانُوا لَكُمْ عَدُوًّا مُبِيناً ﴿۱۰۱﴾
هنگامی که در زمین به سفرِ [جنگی] می‌روید، اگر از فتنه انکارورزان ترس داشتید، گناهی بر شما نیست که نماز را کوتاه کنید؛ زیرا انکارورزان دشمن(1) آشکار شما هستند.94
نساء (4)
101
واژه «عدو» برای مفرد، مثنّی و جمع، و مذکر و مؤنّث، یکسان به کار می‌رود. و در اینجا به عنوان جمع آمده است.