وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ إِلاَّ ما مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ كِتابَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ أُحِلَّ لَكُمْ ما وَراءَ ذلِكُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوالِكُمْ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسافِحِينَ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً وَ لا جُناحَ عَلَيْكُمْ فِيما تَراضَيْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِيضَةِ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلِيماً حَكِيماً ﴿۲۴﴾
و خدا [در اولویت(1)، نکاح] با زنان مؤمن و پاکدامن به غیر از زنان اسیر(2) را بر شما مقرّر داشته است؛ و [سایر موارد] غیر از آنها [که منع شده‌اند(3)] بر شما حلال است که با [تقبّل هزینه از] اموال خود به پاکدامنی خواستار ازدواج باشید، نه به بی‌عفتی؛ و چون به نکاح از آنان بهره‌مند شدید، مهرشان را به عنوان فریضه‌ای بپردازید؛ و پس از تعیین مهر مقرّر، هر توافقی که در مورد آن کردید، گناهی بر شما نیست(4)، که خدا دانایی فرزانه است.82
نساء (4)
24
"در صورت محدودیت مالی و امکانات و سختی تجرّد، مفاد آیه بعد (آیه 25 همین سوره) تجویز شده است.
منظور زنان پاکدامن آزاد است. زیرنویس آیه بعد (آیه 25) در باره «مُحصِنین» و «مُحصَنات» را ملاحظه فرمایید.
اشاره به موارد منع ازدواج در آیه قبل (آیه 23 همین سوره)
بخش تکمیلی دستور فوق در آیه 237 بقره(2) آمده است که می‌فرماید: اگر قبل از آمیزش، مشکل جدایی پیش آمد، فقط نیمی از مهر مقرّر را بپردازید مگر اینکه خودشان ببخشند. ضمناً در سه آیه قرآن در مورد ازدواج با پاکدامنی و پرداخت مهریه در آغاز زندگی مشترک تأکید شده. یکی در مورد افراد عادی است که همین آیه 24 نساء است؛ یکی هم در مورد ازدواج با زنان اسیر است که در حال حاضر موضوع آن منتفی شده و در آیه 25 نساء (آیه بعدی) آمده است؛ یکی هم در مورد ازدواج با دختران اهل‌کتاب در آیه 5 مائده(5) می‌باشد. در هر سه مورد روی داشتن روابط با پاکدامنی و پرداخت مهر در آغاز زندگی مشترک تأکید شده است، و بدین قرار بدیهی است که بالضّروره میزان مهریه باید در حدّ توان باشد تا پرداخت آن دشواری ایجاد نکند. موضوع ضرورت پرداخت مهریه در آغاز ازدواج در آیات 10 ممتحنه(60) و 50 احزاب(33) نیز مطرح شده، ولی در هیچ یک از آیات مربوط به طلاق پرداخت آن طرح نشده است زیرا از نظر قرآن مهر قبلاً پرداخت شده و هنگام متارکه قابل طرح نیست. در آیه 241 بقره(2) هم فقط از دادن هدیه‌ای مناسب به هنگام متارکه صحبت شده است، همچنین است در آیه 28 احزاب(33)."
وَ مَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ مِنْكُمْ طَوْلاً أَنْ يَنْكِحَ الْمُحْصَناتِ الْمُؤْمِناتِ فَمِنْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ مِنْ فَتَياتِكُمُ الْمُؤْمِناتِ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمانِكُمْ بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ فَانْكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَ آتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ مُحْصَناتٍ غَيْرَ مُسافِحاتٍ وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ فَإِذا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَيْنَ بِفاحِشَةٍ فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ ما عَلَى الْمُحْصَناتِ مِنَ الْعَذابِ ذلِكَ لِمَنْ خَشِيَ الْعَنَتَ مِنْكُمْ وَ أَنْ تَصْبِرُوا خَيْرٌ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۲۵﴾
هر که از شما توان مالی [لازم] برای ازدواج با زنان آزاد و مؤمن(1) ندارد، با زنان با ایمان از اسیران جنگی(2) که [احیاناً] در اختیار دارید [ازدواج کند]؛ خدا به ایمان شما داناتر است؛ [و در آفرینش] همه از یک گوهرید؛ آنان را با اجازه کسانشان به نکاح خود درآورید و مهرشان را به نحو شایسته‌ای بپردازید، در حالی که پاکدامن باشند، نه بی‌عفت و دوستانی(3) برنگزینند؛ اگر آن زنان در حصار ازدواج قرار گرفتند و مرتکب بی‌شرمی شدند، مستوجب [پنجاه تازیانه، معادل] نصف کیفر زنان آزاد(4) هستند؛ این [حکم ازدواج با زنان اسیر] برای کسی از شما است که از رنج [تجرد و ارتکاب گناه] بترسد؛ و خویشتن داری تا هنگام گشایش بهتر است، که خدا آمرزگاری است مهربان.82
نساء (4)
25
"واژه «مُحصن» از ریشه حصن، به معنای قرار گرفتن در حصن و حصار و محافظت خویش از بی‌شرمی و هرزگی است و ده بار در پنج آیه قرآن بکار رفته است: آیات 24 و 25 نساء (همین سوره)، آیه 5 مائده(5) و آیات 4 و 23 نور(24)؛ دو بار بصورت «مُحصِنِین» به معنای حالت پاکدامنی مردان، و هشت بار بصورت «مُحصَنات» به معنای «زنان پاکدامن» یا «زنان پاک‌دامنِ آزاد».
به اسارت و بردگی گرفتن مردان و زنان در جنگها، رسم رایج دوران جاهلیت بوده که در قرآن منع شده و دستورات و تشویقاتی برای آزادی اسیران و رفع تدریجی این پدیده ناهنجار از اجتماع آمده است. آیات 33 نور(24) و 4 محمد(47) را ملاحظه فرمایید.
اخدان: جمع خِدْن: رفیق یا رفیقه.
به آیه 2 نور(24) توجّه فرمایید."
يُرِيدُ اللَّهُ لِيُبَيِّنَ لَكُمْ وَ يَهْدِيَكُمْ سُنَنَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَ يَتُوبَ عَلَيْكُمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿۲۶﴾
خدا می‌خواهد [روش درست را] برای شما به روشنی بیان کند و سنّتهای [شایسته] پیشینیانتان را به شما بنمایاند و [به رحمت خویش] بر شما بازگردد، که خدا دانایی فرزانه است.82
نساء (4)
26