وَ أَنْ لا تَعْلُوا عَلَى اللَّهِ إِنِّي آتِيكُمْ بِسُلْطانٍ مُبِينٍ ﴿۱۹﴾
و در برابر خدا سرکشی مکنید، که برای شما دلیلی روشن آورده‌ام؛497
دخان (44)
19
وَ إِنِّي عُذْتُ بِرَبِّي وَ رَبِّكُمْ أَنْ تَرْجُمُونِ ﴿۲۰﴾
و از اینکه سنگسارم کنید(1)، به صاحب‌اختیار خویش و صاحب‌اختیار شما پناه می‌برم(2).497
دخان (44)
20
بیان ابتدا به ساکنِ موسی در مورد «رجم» از آنجا سرچشمه گرفته است که قبل از موسی بسیاری از رسولان را اقوام پیشین تهدید به «رجم» می‌کردند؛ به آیات 91 هود(11) در مورد شعیب و 46 مریم(19) در مورد ابراهیم و 116 شعراء(26) در مورد نوح توجّه فرمایید.
اشاره به تأمینی است که خدا به او داده بود؛ به آیات 45 و 46 طه(20) توجّه فرمایید.
وَ إِنْ لَمْ تُؤْمِنُوا لِي فَاعْتَزِلُونِ ﴿۲۱﴾
اگر باورم ندارید، از من کناره بگیرید.497
دخان (44)
21
فَدَعا رَبَّهُ أَنَّ هؤُلاءِ قَوْمٌ مُجْرِمُونَ ﴿۲۲﴾
آنگاه صاحب‌اختیار خویش را ندا داد که: اینان گروهی بزهکارند.497
دخان (44)
22
فَأَسْرِ بِعِبادِي لَيْلاً إِنَّكُمْ مُتَّبَعُونَ ﴿۲۳﴾
[به او وحی کردیم که:] بندگان مرا شبانه راهی کن، زیرا شما مورد تعقیب قرار خواهید گرفت.497
دخان (44)
23
وَ اتْرُكِ الْبَحْرَ رَهْواً إِنَّهُمْ جُنْدٌ مُغْرَقُونَ ﴿۲۴﴾
و رود(1) [نیل] را آرام پشت سر بگذار؛ که آنان سپاهی هستند که غرق خواهند شد(2).497
دخان (44)
24
در زبان عرب، کلمات «یم» و «بحر» به معنای دریا، برای آبهای وسیع و رودهای بزرگ هم بکار می‌رود و اینجا منظور از بحر، رود نیل است.
آنچه در این دو آیه به عنوان اختصار حذف شده، در آیات 77 و 78 طه(20) در عباراتی کوتاه بیان شده است.
كَمْ تَرَكُوا مِنْ جَنَّاتٍ وَ عُيُونٍ ﴿۲۵﴾
چه باغها و چشمه‌سارها که رها کردند [و رفتند]،497
دخان (44)
25
وَ زُرُوعٍ وَ مَقامٍ كَرِيمٍ ﴿۲۶﴾
و کشتزارها و اقامتگاههای فاخر،497
دخان (44)
26
وَ نَعْمَةٍ كانُوا فِيها فاكِهِينَ ﴿۲۷﴾
و کامرانی ای(1) که در آن شادمان بودند،497
دخان (44)
27
کلمه «نعمت» 49 مرتبه در قرآن ذکر شده است؛ دو بار آن به فتح نون است که یک مورد آن در آیه 27 دخان (همین آیه) آمده و مورد دیگر در آیه 11 مزمل(73)؛ بقیه آنها به کسر نون است. «نعمت» به فتح نون به معنی «تنعّم» است و این دو کلمه نباید با هم اشتباه شوند.
كَذلِكَ وَ أَوْرَثْناها قَوْماً آخَرِينَ ﴿۲۸﴾
[سرنوشتشان] این گونه [بود]، و [تمامی] آن [نعمت]ها را به گروهی دیگر واگذاشتیم(1).497
دخان (44)
28
در این که بعد از غرق شدن فرعون و سپاهش در مصر چه پیش آمده، قرآن و نیز تورات ساکت است و باید به پژوهش‌‌های تاریخی مراجعه کرد.
فَما بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما كانُوا مُنْظَرِينَ ﴿۲۹﴾
آسمان و زمین بر [نابودی] آنان قطره اشکی نریخت و مهلتی هم نیافتند.497
دخان (44)
29
وَ لَقَدْ نَجَّيْنا بَنِي إِسْرائِيلَ مِنَ الْعَذابِ الْمُهِينِ ﴿۳۰﴾
و دودمان یعقوب را از مجازاتِ ذلّت‌بار(1) نجات دادیم،497
دخان (44)
30
چگونگی این مجازات و نجات را در آیات 49 و 50 بقره(2) ملاحظه فرمایید.
مِنْ فِرْعَوْنَ إِنَّهُ كانَ عالِياً مِنَ الْمُسْرِفِينَ ﴿۳۱﴾
از [شرّ] فرعون، که برتری‌خواهی از [زمره] گزافکاران بود.497
دخان (44)
31
وَ لَقَدِ اخْتَرْناهُمْ عَلى عِلْمٍ عَلَى الْعالَمِينَ ﴿۳۲﴾
و دودمان یعقوب را [به موهبت توحید] آگاهانه بر مردم زمانه برتری دادیم.497
دخان (44)
32
وَ آتَيْناهُمْ مِنَ الْآياتِ ما فِيهِ بَلؤُا مُبِينٌ ﴿۳۳﴾
و نشانه‌هایی [از قدرت خویش] در اختیارشان گذاشتیم که آزمایشی روشن در آن بود.497
دخان (44)
33
إِنَّ هؤُلاءِ لَيَقُولُونَ ﴿۳۴﴾
این [منکر] ان می‌گویند: جز مرگِ نخستینِ ما، هیچ [خبری] نیست(1) و برانگیخته نخواهیم شد؛497
دخان (44)
34
منظورشان به طور روشن‌تر در آیه 29 انعام(6) بیان شده است.
إِنْ هِيَ إِلاَّ مَوْتَتُنَا الْأُولى وَ ما نَحْنُ بِمُنْشَرِينَ ﴿۳۵﴾
ترجمه این آیه، در آیه قبل ادغام شده است.497
دخان (44)
35
فَأْتُوا بِآبائِنا إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ ﴿۳۶﴾
و اگر راست می‌گویید، پدران ما را بازآرید.497
دخان (44)
36
أَ هُمْ خَيْرٌ أَمْ قَوْمُ تُبَّعٍ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ أَهْلَكْناهُمْ إِنَّهُمْ كانُوا مُجْرِمِينَ ﴿۳۷﴾
آیا ایشان مهمترند، یا قومِ [نیرومندِ] «تبّع»(1) و پیشینیان آنان که چون بزهکار بودند، هلاکشان کردیم.497
دخان (44)
37
«تُبَّع» لقب عدّه‌ای از پادشاهان یمن در قرن 4 و 5 میلادی است.
وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما لاعِبِينَ ﴿۳۸﴾
آسمانها و زمین و مابین آنها را به بازیچه نیافریده‌ایم.497
دخان (44)
38
ما خَلَقْناهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ ﴿۳۹﴾
آنها را به حق [و با هدف] آفریدیم، ولی بیشترشان نمی‌دانند.497
دخان (44)
39