قُلْ لِلْمُخَلَّفِينَ مِنَ الْأَعْرابِ سَتُدْعَوْنَ إِلى قَوْمٍ أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ تُقاتِلُونَهُمْ أَوْ يُسْلِمُونَ فَإِنْ تُطِيعُوا يُؤْتِكُمُ اللَّهُ أَجْراً حَسَناً وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا كَما تَوَلَّيْتُمْ مِنْ قَبْلُ يُعَذِّبْكُمْ عَذاباً أَلِيماً ﴿۱۶﴾
به بادیهنشینانی که از [شرکت در] جنگ تن زدند، بگو: [اگر واقعاً قصد همکاری دارید] به زودی به مقابله گروهی جنگاور فرا خوانده خواهید شد(1) تا بجنگید - مگر اینکه تسلیم شوند - اگر اطاعت کنید، خدا پاداش نیکویی به شما خواهد داد؛ و اگر همچون گذشته روی برتابید، شما را به مجازاتی دردناک مجازات خواهد کرد.513
فتح (48)
16
در اینکه آن قوم زورمند چه کسانی بودند مفسران اختلاف نظر دارند. ولی به نظر میرسد همان قوم هوازن بودند که پس از تهاجم شکست خوردند و تسلیم شدند و بعد هم داخل جامعه مسلمین شدند. از این روی واژه «او یسلمون» با آنها تطبیق بیشتری دارد.
لَيْسَ عَلَى الْأَعْمى حَرَجٌ وَ لا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَ لا عَلَى الْمَرِيضِ حَرَجٌ وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَ مَنْ يَتَوَلَّ يُعَذِّبْهُ عَذاباً أَلِيماً ﴿۱۷﴾
بر نابینا و لنگ و بیمار گناهی نیست [که در سفر جنگی مشارکت نکنند] و هر که از خدا و رسولش اطاعت کند، [خدا] او را در باغهایی [از بهشت] وارد خواهد کرد که نهرها در دامن آن جاری است؛ و هر که روی برتابد، به مجازاتی دردناک مجازاتش خواهد کرد.513
فتح (48)
17
لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ ما فِي قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ وَ أَثابَهُمْ فَتْحاً قَرِيباً ﴿۱۸﴾
خدا از مؤمنانی که در کنار آن تک درخت [در حدیبیه] با تو بیعت کردند، خشنود شد و آنچه در دلهایشان بود بازشناخت، از این روی آرامش بر آنان القاء کرد و به پیروزی زودرس پاداش داد(1)،513
فتح (48)
18
منظور صلح حدیبیه است که منشاء آزادی دعوت اسلام گردید.
وَ مَغانِمَ كَثِيرَةً يَأْخُذُونَها وَ كانَ اللَّهُ عَزِيزاً حَكِيماً ﴿۱۹﴾
و نیز غنایم فراوانی که به دست میآورند؛ و خدا فرا دست و فرزانه است.513
فتح (48)
19
وَعَدَكُمُ اللَّهُ مَغانِمَ كَثِيرَةً تَأْخُذُونَها فَعَجَّلَ لَكُمْ هذِهِ وَ كَفَّ أَيْدِيَ النَّاسِ عَنْكُمْ وَ لِتَكُونَ آيَةً لِلْمُؤْمِنِينَ وَ يَهْدِيَكُمْ صِراطاً مُسْتَقِيماً ﴿۲۰﴾
خدا به شما وعده غنایم فراوانی داد که به آنها دست مییابید؛ پس این [پیروزی] را برای شما پیش انداخت و دست [تجاوز] دشمن را [در حدیبیه] از شما بازداشت، تا [صلح نامه امضا شود] و برای مؤمنان نشانهای [از لطف خدا] باشد و به راهی راست(1) هدایتتان کند،513
فتح (48)
20
به زیرنویس دوّم آیه 2 فتح(همین سوره) مراجعه فرمایید.
وَ أُخْرى لَمْ تَقْدِرُوا عَلَيْها قَدْ أَحاطَ اللَّهُ بِها وَ كانَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيراً ﴿۲۱﴾
و [غنایم] دیگری [در انتظار شماست] که هنوز بر آنها دست نیافتهاید و خدا بر آنها احاطه دارد؛ که خدا بر هر کاری تواناست.513
فتح (48)
21
وَ لَوْ قاتَلَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوَلَّوُا الْأَدْبارَ ثُمَّ لا يَجِدُونَ وَلِيًّا وَ لا نَصِيراً ﴿۲۲﴾
اگر انکارورزان به جنگ شما آیند، [از توکل و صلابت شما] پشت کرده میگریزند، پس از آن نیز هیچ کارساز و یاوری نخواهند یافت.513
فتح (48)
22
سُنَّةَ اللَّهِ الَّتِي قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلُ وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلاً ﴿۲۳﴾
[در مورد پیروزی نهایی انبیاء،] خدا [به درستی] سنت نهاده است که از قبل نیز درباره بندگانش جاری بوده(1)؛ و سنت خدای را هرگز دگرگون نخواهی یافت.513
فتح (48)
23
برای توجیه افزوده، به آیه 21 مجادله(58) توجّه فرمایید.
وَ هُوَ الَّذِي كَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنْكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ عَنْهُمْ بِبَطْنِ مَكَّةَ مِنْ بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَكُمْ عَلَيْهِمْ وَ كانَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيراً ﴿۲۴﴾
اوست که پس از پیروز ساختن شما در سرزمین مکه(1)، دست آنان را از شما و دست شما را از آنان بازداشت؛ و خدا به آنچه میکنید بیناست.514
فتح (48)
24
منظور حدیبیه است؛ که نزدیک مکه است آیات 10 و 18 فتح(همین سوره) نیز در رابطه با داستان حدیبیه است.
هُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ الْهَدْيَ مَعْكُوفاً أَنْ يَبْلُغَ مَحِلَّهُ وَ لَوْ لا رِجالٌ مُؤْمِنُونَ وَ نِساءٌ مُؤْمِناتٌ لَمْ تَعْلَمُوهُمْ أَنْ تَطَؤُهُمْ فَتُصِيبَكُمْ مِنْهُمْ مَعَرَّةٌ بِغَيْرِ عِلْمٍ لِيُدْخِلَ اللَّهُ فِي رَحْمَتِهِ مَنْ يَشاءُ لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلِيماً ﴿۲۵﴾
آنان کسانی بودند که انکار ورزیدند و شما را از [ورود به] مسجدالحرام بازداشتند و نیز قربانی [های شما] را از رسیدن به محلّش [در منی] جلوگیری کردند؛ و اگر مردان و زنان با ایمانی [در بین مردم مکه] نبودند که [در صورت بروز جنگ، امکان داشت] نشناخته سرکوبشان کنید، و از بابت آزار آنان ناآگاهانه ننگ [برادرکُشی] بر شما بماند، [خدا دست طرفین را از درگیری بازنمیداشت؛ ولی خدا چرخه حوادث را چنین گرداند] تا [از میان مکیان] هر که را بخواهد، مشمول رحمت خویش قرار دهد(1)؛ و اگر گروهها از هم مجزا بودند، انکارورزان از ایشان را به مجازاتی دردناک مجازات میکردیم.514
فتح (48)
25
خواست خدا در این موارد قانونمند است و بستگی به روش انسانها دارد؛ به چند آیه از آیات زیر توجّه فرمایید: 218 بقره(2) ، 132 آلعمران(3) ، 175 نساء(4) ، 155 انعام(6) ، 56 و 204 اعراف(7) ، 56 حجر(15) ، 56 نور(24) ، 46 نمل(27) ، 10 حجرات(49) و 28 حدید(57).