أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَسَلَكَهُ يَنابِيعَ فِي الْأَرْضِ ثُمَّ يُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً مُخْتَلِفاً أَلْوانُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَراهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَجْعَلُهُ حُطاماً إِنَّ فِي ذلِكَ لَذِكْرى لِأُولِي الْأَلْبابِ ﴿۲۱﴾
آیا توجّه نکرده‌ای که خدا بارانی از آسمان فرستاد و آن را [به صورت] چشمه‌هایی(1) در زمین روان ساخت، آنگاه کشتزاری با رنگهای مختلف به وسیله آن پدید می‌آورد، سپس پژمرده می‌شود(2) و می‌بینی که زرد شده است، آنگاه آن را خاشاک می‌سازد؛ این [دگرگونیها] برای خردمندانِ با خلوص(3) موجب بیداری است.460
زمر (39)
21
ینابیع: جمع ینبوع: چشمه.
فعل «هاج - یهیج» از اضداد است، هم به معنی خشک و پژمرده شدن و هم به معنی بالیدن و رشد کردن می‌آید.
به زیرنویس اول آیه 269 بقره(2) مراجعه فرمایید.
أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَهُوَ عَلى نُورٍ مِنْ رَبِّهِ فَوَيْلٌ لِلْقاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ أُولئِكَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ ﴿۲۲﴾
آیا کسی که خدا دل او را پذیرای تسلیم [در برابر خود] کرده و برخوردار از نور [هدایتی] از جانب صاحب‌اختیارش می‌باشد [همچون سخت دلان سرگشته است]؟ وای بر سخت دلان در برابر ذکر خدا(1)؛ آنان در گمراهی آشکارند.461
زمر (39)
22
توصیف وضع افرادی که مقابل آنان هستند، در آیه 28 رعد(13) آمده است.
اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَ قُلُوبُهُمْ إِلى ذِكْرِ اللَّهِ ذلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشاءُ وَ مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ هادٍ ﴿۲۳﴾
خدا بهترین سخن را به صورت کتابی - که [از نظر بلاغت] همگون و همواره نو و بدیع است(1) نازل کرده است. پوست بدن کسانی که از [مجازات] صاحب‌اختیارشان بیم دارند از [هشدارهای] آن به لرزه می‌افتد، آنگاه پوست و دلهاشان به یاد خدا آرام گیرد. این هدایت خداست که هر که را خواهد، به آن راه نماید(2)؛ و هر که را خدا گمراه کند(3)، هیچ راهنمایی نخواهد داشت.461
زمر (39)
23
راغب در معنی واژه «مثانی» گفته است: «یتجدد و حالاً فحالاً» که مفهوم آن این است که هرچه تکرار می‌شود تازگی دارد.
به آیه 16 مائده(5) توجّه فرمایید؛ و برای توضیح بیشتر و کامل تر، به زیرنویس سوّم آیه 142 بقره(2) مراجعه فرمایید.
به آیه 27 ابراهیم(14) و یضل اللّه الظالمین توجّه فرمایید؛ در آیات 34 و 74 غافر(40) هم به ترتیب تصریح شده که خدا اسرافگران و انکارورزان را گمراه می‌کند.
أَ فَمَنْ يَتَّقِي بِوَجْهِهِ سُوءَ الْعَذابِ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ قِيلَ لِلظَّالِمِينَ ذُوقُوا ما كُنْتُمْ تَكْسِبُونَ ﴿۲۴﴾
آیا کسی که در روز رستاخیز [تلاش می‌کند] چهره خویش را از دشواری آتش حفظ کند(1) [همچون کسی است که ایمن از آن بلیه است(2)]؟ و به ستمگران گفته می‌شود: کیفر دستاوردتان را بچشید.461
زمر (39)
24
در آیات 50 ابراهیم(14) ، 39 انبیاء(21) ، 104 مؤمنون(23) ، 90 نمل(27) و 66 احزاب(33) به سوختن وجوه در آتش قیامت اشاره شده است.
به آیات 22-25 قیامت(75) توجّه فرمایید.
كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَأَتاهُمُ الْعَذابُ مِنْ حَيْثُ لا يَشْعُرُونَ ﴿۲۵﴾
پیشینیان آنان نیز [آیات خدا را] دروغ شمردند و از جایی که فکر نمی‌کردند، مجازات دامنگیرشان شد(1).461
زمر (39)
25
معنی و مفهوم آیه، به بیان دیگر در آیه 11 آل‌عمران(3) آمده است.
فَأَذاقَهُمُ اللَّهُ الْخِزْيَ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَكْبَرُ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ ﴿۲۶﴾
و خدا هم در زندگی دنیا رسوایی را به آنان چشانید؛ و کاش می‌دانستند که مجازات آخرت سخت‌تر است.461
زمر (39)
26
وَ لَقَدْ ضَرَبْنا لِلنَّاسِ فِي هذَا الْقُرْآنِ مِنْ كُلِّ مَثَلٍ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ ﴿۲۷﴾
در این قرآن از هر [گونه] مثلی برای مردم آورده‌ایم(1)، بسا که پند پذیرند؛461
زمر (39)
27
بعضی از مثلهای قرآن را در آیات 261 بقره(2) ، 24 یونس(10) ، 41 عنکبوت(29) ، 20 حدید(57) و 5 جمعه(62) ملاحظه فرمایید.
قُرْآناً عَرَبِيًّا غَيْرَ ذِي عِوَجٍ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ ﴿۲۸﴾
قرآنی به زبان فصیح [نازل کردیم] بدون هیچ کژی، بسا که [تحت تعلیماتش] پرواپیشه شوند.461
زمر (39)
28
ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً رَجُلاً فِيهِ شُرَكاءُ مُتَشاكِسُونَ وَ رَجُلاً سَلَماً لِرَجُلٍ هَلْ يَسْتَوِيانِ مَثَلاً الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ ﴿۲۹﴾
خدا [برای مقایسه شرک و توحید] مردی را به مثل آورده است که چند ارباب ناهماهنگ، در [حاکمیت بر] او شریک باشند، در مقایسه با مردی که زیر فرمان یک تن باشد؛ آیا این دو از نظر موقعیت یکسانند(1)؟! ستایش خاصّ خداست، ولی بیشترشان نمی‌دانند.461
زمر (39)
29
نتیجه این مثال همان برهان عقلی است که در آیه 22 انبیاء(21) آمده است.
إِنَّكَ مَيِّتٌ وَ إِنَّهُمْ مَيِّتُونَ ﴿۳۰﴾
بی‌گمان تو خواهی مُرد و آنان نیز می‌میرند.461
زمر (39)
30