أَفْتَرى عَلَى اللَّهِ كَذِباً أَمْ بِهِ جِنَّةٌ بَلِ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ فِي الْعَذابِ وَ الضَّلالِ الْبَعِيدِ ﴿۸﴾
[می‌گویند] آیا دروغ به خدا نسبت داده(1) یا به نوعی جنون گرفتار شده است؟ [نه،] بلکه کسانی که به آخرت باور ندارند، در مجازات و گمراهی بی‌پایان قرار گرفته‌اند.429
سبأ (34)
8
به آیات 44-46 حاقه(69) توجّه فرمایید. ضمناً کلمه «اَفتَری» در اصل «اَاِفتَری» بوده که همزه وصل حذف شده و همزه استفهام به جای خود باقی مانده است.
أَ فَلَمْ يَرَوْا إِلى ما بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِنْ نَشَأْ نَخْسِفْ بِهِمُ الْأَرْضَ أَوْ نُسْقِطْ عَلَيْهِمْ كِسَفاً مِنَ السَّماءِ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيَةً لِكُلِّ عَبْدٍ مُنِيبٍ ﴿۹﴾
آیا [انکارورزان] به آسمان و زمین در اطرافشان نمی‌نگرند [و نمی‌دانند که قادر به گریز از آن نیستند]؟ اگر بخواهیم آنان را در زمین فرو می‌بریم یا پاره‌هایی(1) از آسمان را بر سرشان می‌افکنیم. قطعاً در این [هشدار] برای هر بنده بازآینده [به درگاه خدا] نشانه‌ای است.429
سبأ (34)
9
کسَف: جمع کسفَه: قطعه.
وَ لَقَدْ آتَيْنا داوُدَ مِنَّا فَضْلاً يا جِبالُ أَوِّبِي مَعَهُ وَ الطَّيْرَ وَ أَلَنَّا لَهُ الْحَدِيدَ ﴿۱۰﴾
به داود از جانب خویش فضیلتی بزرگ بخشیدیم(1)؛ [و گفتیم] ای کوهها، [در تسبیح خدا] با او همآواز شوید(2)، و پرندگان را [در خدمتش گماشتیم(3)]، و آهن را برایش نرم گرداندیم،429
سبأ (34)
10
این فضیلت را در اواسط آیه 251 بقره(2) و آیه 20 ص(38) ملاحظه فرمایید.
برای توجیه افزوده، به آیه 18 ص(38) توجّه فرمایید.
برای توجیه افزوده، به آیه 79 انبیاء(21) توجّه فرمایید.
أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ وَ قَدِّرْ فِي السَّرْدِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّي بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ ﴿۱۱﴾
[و گفتیم] که زِرِه‌های بلند با بافت منظّم بساز(1)، و به شایستگی عمل کنید که به آنچه می‌کنید بینا هستم.429
سبأ (34)
11
نکته ظریف در این آموزش این است که ابزار دفاعی مطرح است نه تهاجمی.
وَ لِسُلَيْمانَ الرِّيحَ غُدُوُّها شَهْرٌ وَ رَواحُها شَهْرٌ وَ أَسَلْنا لَهُ عَيْنَ الْقِطْرِ وَ مِنَ الْجِنِّ مَنْ يَعْمَلُ بَيْنَ يَدَيْهِ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَ مَنْ يَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنا نُذِقْهُ مِنْ عَذابِ السَّعِيرِ ﴿۱۲﴾
و باد را در خدمت سلیمان [گماشتیم(1)] که صبحگاهان راه یکماهه را طی می‌کرد و عصرگاهان نیز راه یکماهه را(2)؛ و چشمه مس مذاب را برایش روان ساختیم؛ و گروهی از دیوان به فرمان صاحب‌اختیارش در خدمت او کار می‌کردند؛ و هر یک از آنها که از فرمان ما منحرف می‌شد، مجازات سوزانش می‌چشاندیم.429
سبأ (34)
12
این جمله در این آیه مجمل آمده، ولی در آیه 36 ص(38) کامل بیان شده است.
«غُدُوّ» مدّت صبح تا ظهر است و «رواح» ظهر تا غروب.
يَعْمَلُونَ لَهُ ما يَشاءُ مِنْ مَحارِيبَ وَ تَماثِيلَ وَ جِفانٍ كَالْجَوابِ وَ قُدُورٍ راسِياتٍ اعْمَلُوا آلَ داوُدَ شُكْراً وَ قَلِيلٌ مِنْ عِبادِيَ الشَّكُورُ ﴿۱۳﴾
آنها برای سلیمان هر چه می‌خواست، از محرابها(1) و مجسّمه‌ها(2) و ظروف بزرگ(3) در حدّ استخر و دیگهای(4) عظیمِ ثابت می‌ساختند؛ ای خاندان داود، در عمل سپاسگزار باشید؛ ولی اندکی از بندگان من سپاسگزارند.429
سبأ (34)
13
محاریب: جمع محراب: پرستشگاه.
تماثیل: جمع تمثال: مجسمه.
جوابِ اصل آن جوابی است: جمع جابیه: حوض.
قدور: جمع قِدر: دیگ.
فَلَمَّا قَضَيْنا عَلَيْهِ الْمَوْتَ ما دَلَّهُمْ عَلى مَوْتِهِ إِلاَّ دَابَّةُ الْأَرْضِ تَأْكُلُ مِنْسَأَتَهُ فَلَمَّا خَرَّ تَبَيَّنَتِ الْجِنُّ أَنْ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ الْغَيْبَ ما لَبِثُوا فِي الْعَذابِ الْمُهِينِ ﴿۱۴﴾
هنگامی که مرگ را بر سلیمان مقرّر داشتیم، تنها یک جانور خاکی که عصایش را جوید، دیوان را از مرگ وی خبردار کرد؛ و چون پیکر سلیمان فرو افتاد، دیوان دریافتند که اگر از اسرار ناپیدا آگاه بودند، در مجازات ذلّت‌بار باقی نمی‌ماندند.429
سبأ (34)
14
لَقَدْ كانَ لِسَبَإٍ فِي مَسْكَنِهِمْ آيَةٌ جَنَّتانِ عَنْ يَمِينٍ وَ شِمالٍ كُلُوا مِنْ رِزْقِ رَبِّكُمْ وَ اشْكُرُوا لَهُ بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَ رَبٌّ غَفُورٌ ﴿۱۵﴾
در محلّ سکونتِ [مردمِ] سبأ(1) دو باغ [بزرگ] از سمت راست و چپ [قرار داشت] که نشانه‌ای [از قدرت الهی] بود؛ [به آنان گفتیم:] از روزی صاحب‌اختیارتان بخورید و شکرگزار او باشید(2)؛ سرزمینی مصفّا [دارید] و صاحب‌اختیاری آمرزگار.430
سبأ (34)
15
سبأ نام قوم و کشوری در جنوب غربی عربستان بوده است که اکنون یمن نام دارد. این قوم که در هزاره سوّم قبل از میلاد زندگی می‌کردند، در تاریخ عربستان جنوبی نقش مهمی داشته‌اند و نخستین قومی بودند که در آن منطقه به تمدن بزرگی دست یافتند؛ به خصوص در آبیاری و سدسازی مهارت زیادی داشتند. سدّ مأرب که در حومه پایتخت این کشور احداث شده بود، نماینده هنر و تمدن آنان بوده و سیل بزرگی که در آیه بعد (16 سبأ) به آن اشاره شده است، این سدّ را در هم شکست و قوم سبا را در کشورهای اطراف پراکند. طول این سدّ حدود 800 قدم بوده که تقریباً یک سوّم سمت غربی آن هنوز باقی است (مأخوذ از توضیحات استاد خرمشاهی ذیل این آیه).
به آیه 7 ابراهیم(14) توجّه فرمایید.
فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنا عَلَيْهِمْ سَيْلَ الْعَرِمِ وَ بَدَّلْناهُمْ بِجَنَّتَيْهِمْ جَنَّتَيْنِ ذَواتَيْ أُكُلٍ خَمْطٍ وَ أَثْلٍ وَ شَيْءٍ مِنْ سِدْرٍ قَلِيلٍ ﴿۱۶﴾
پس، [از سپاسگزاری] روی گرداندند، ما هم سیل ویرانگری را بر آنان فرستادیم که دو بوستانشان را به تلخستان و شوره گز و اندکی درختِ کنار بدل کردیم.430
سبأ (34)
16
ذلِكَ جَزَيْناهُمْ بِما كَفَرُوا وَ هَلْ نُجازِي إِلاَّ الْكَفُورَ ﴿۱۷﴾
به سزای ناسپاسی‌شان آنان را این [گونه] کیفر دادیم؛ آیا جز ناسپاسان را مجازات می‌کنیم؟430
سبأ (34)
17