وَ جَعَلْنا بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ الْقُرَى الَّتِي بارَكْنا فِيها قُرىً ظاهِرَةً وَ قَدَّرْنا فِيهَا السَّيْرَ سِيرُوا فِيها لَيالِيَ وَ أَيَّاماً آمِنِينَ ﴿۱۸﴾
میان آنان و شهرهایی که در آن برکت ایجاد کرده بودیم(1)، آبادیهای پیوسته پدید آوردیم و سیر و سفر [آسان] را در [فواصل] آنها مقرّر داشته بودیم؛ [و گفتیم:] شب و روز بین آنها با امنیت سفر کنید.430
سبأ (34)
18
غالب مفسّران عقیده دارند که منظور سرزمین شامات است؛ بعضی از مفسّران هم گفته‌اند منظور آبادیهای صنعاء است؛ تفسیر نمونه با استدلال منطقی خود نتیجه گرفته که نظر دوّم محتملتر است؛ واللّه اعلم.
فَقالُوا رَبَّنا باعِدْ بَيْنَ أَسْفارِنا وَ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ فَجَعَلْناهُمْ أَحادِيثَ وَ مَزَّقْناهُمْ كُلَّ مُمَزَّقٍ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ ﴿۱۹﴾
ولی [با ناسپاسی و به زبان حال] گفتند: صاحب‌اختیارا، میان [سفرهای] ما فواصل بیشتری ایجاد کن، [تا بینوایان نتوانند همچون اغنیا به راحتی سفر کنند؛ و با این گفتار] بر خویش ستم کردند؛ ما هم به تمامی تار و مارشان کردیم، به گونه‌ای که آنان را [موضوع] داستانها قرار دادیم؛ قطعاً در این [ماجرا] برای هر شکیبای سپاسگزار نشانه‌هایی است.430
سبأ (34)
19
وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيْهِمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلاَّ فَرِيقاً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ ﴿۲۰﴾
ابلیس گمان خود را در مورد آنان به تحقّق رساند(1)، و جز گروهی از مؤمنان(2) همه او را پیروی کردند.430
سبأ (34)
20
گمان شیطان را در آیات 16 و 17 اعراف(7) ملاحظه فرمایید.
این گروه از مؤمنان به بیان دیگر در آیات 82 و 83 ص(38) تعریف شده‌اند.
وَ ما كانَ لَهُ عَلَيْهِمْ مِنْ سُلْطانٍ إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَنْ يُؤْمِنُ بِالْآخِرَةِ مِمَّنْ هُوَ مِنْها فِي شَكٍّ وَ رَبُّكَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ حَفِيظٌ ﴿۲۱﴾
در صورتی که شیطان بر آنان سلطه‌ای نداشت(1)، [به اختیار خود پیروی‌اش کردند(2)؛ پدیده اختیار را مقرّر نداشتیم] مگر برای اینکه کسی را که به آخرت باور دارد، از کسی که درباره آن در تردید است، بازشناسیم؛ که صاحب‌اختیار تو بر هر چیز نگاهبان است.430
سبأ (34)
21
شیطان عدم سلطه خود را در قیامت به شکل جالبی توضیح می‌دهد، به آیه 22 ابراهیم(14) توجّه فرمایید. آیات 42 حجر(15) ، 99 و 100 نحل(16) ، 65 اسراء(17) و 30 صافات(37) نیز این عدم سلطه را مورد تأکید قرار داده و خاطرنشان می‌سازد که کار ابلیس فقط دعوت است و سلطه او تنها بر کسانی است که توکل بر خدا ندارند.
برای توجیه افزوده، به آیه 22 ابراهیم(14) توجّه فرمایید.
قُلِ ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ لا يَمْلِكُونَ مِثْقالَ ذَرَّةٍ فِي السَّماواتِ وَ لا فِي الْأَرْضِ وَ ما لَهُمْ فِيهِما مِنْ شِرْكٍ وَ ما لَهُ مِنْهُمْ مِنْ ظَهِيرٍ ﴿۲۲﴾
بگو: افرادی را که به جای خدا [معبود خود] تصوّر کرده‌اید، [بر حوایج خود] بخوانید(1)؛ همسنگ ذرّه‌ای در آسمانها و زمین اختیار ندارند؛ نه در [تدبیر] آسمان و زمین شرکتی دارند و نه از جانب آنان حمایتی برای خدا وجود دارد(2).430
سبأ (34)
22
به آیه 48 نساء(4) توجّه فرمایید.
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 56 اسراء(17) آمده است.
وَ لا تَنْفَعُ الشَّفاعَةُ عِنْدَهُ إِلاَّ لِمَنْ أَذِنَ لَهُ حَتَّى إِذا فُزِّعَ عَنْ قُلُوبِهِمْ قالُوا ما ذا قالَ رَبُّكُمْ قالُوا الْحَقَّ وَ هُوَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ ﴿۲۳﴾
در برابر او شفاعت [و اِمدادهای غیبی فرشتگان(1)] سودمند نیست، مگر برای کسی که خدا برای او اذن داده باشد؛ وقتی که اضطراب از قلوب فرشتگان فرو نشست، [به مقامهای بالاترشان(2)] می‌گویند: صاحب‌اختیارتان چه گفت؟ می‌گویند: [به] حق [دستور داد]، که والا و بزرگ است(3).431
سبأ (34)
23
با آیه 26 نجم(53) مقایسه فرمایید.
برای توجیه افزوده، به آیه 164 صافات(37) توجّه فرمایید.
از نظر هراس و اضطراب فرشتگان شفیع، با آیات 26-28 انبیاء(21) مقایسه فرمایید.
قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ قُلِ اللَّهُ وَ إِنَّا أَوْ إِيَّاكُمْ لَعَلى هُدىً أَوْ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ ﴿۲۴﴾
بگو: چه کسی از آسمانها و زمین به شما روزی می‌دهد؟ [در مقابل سکوت یا مغلطه آنان] بگو: خدا، و مسلّماً [یکی از بین] ما و شما بر راه هدایت است، یا در گمراهی آشکار.431
سبأ (34)
24
قُلْ لا تُسْئَلُونَ عَمَّا أَجْرَمْنا وَ لا نُسْئَلُ عَمَّا تَعْمَلُونَ ﴿۲۵﴾
بگو: شما از جرایمی که ما مرتکب می‌شویم، بازخواست نمی‌شوید و ما هم در مورد عملکرد شما بازخواست نخواهیم شد(1).431
سبأ (34)
25
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیات 134 بقره(2) و 41 یونس(10)آمده است؛ ضمناً تعبیر «اجرمنا» برای طرف خود و «تعملون» برای طرف مقابل، بر اساس دستوری است که در آیه 125 نحل(16) و جادلهم بالتی هی احسن آمده است.
قُلْ يَجْمَعُ بَيْنَنا رَبُّنا ثُمَّ يَفْتَحُ بَيْنَنا بِالْحَقِّ وَ هُوَ الْفَتَّاحُ الْعَلِيمُ ﴿۲۶﴾
و اضافه کن: صاحب‌اختیارمان [روز رستاخیز] همه ما را گرد می‌آورد، آنگاه میان ما به حق داوری خواهد کرد، که او داور داناست.431
سبأ (34)
26
قُلْ أَرُونِيَ الَّذِينَ أَلْحَقْتُمْ بِهِ شُرَكاءَ كَلاَّ بَلْ هُوَ اللَّهُ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿۲۷﴾
بگو: کسانی را که [در توان و تدبیر] با خدا شریک فرض کرده‌اید، به من نشان دهید [که آیا اختیار و تأثیری در جهان دارند]، هرگز! بلکه تنها اوست خدای فرا دست و فرزانه.431
سبأ (34)
27