وَ إِذا تُتْلى عَلَيْهِ آياتُنا وَلَّى مُسْتَكْبِراً كَأَنْ لَمْ يَسْمَعْها كَأَنَّ فِي أُذُنَيْهِ وَقْراً فَبَشِّرْهُ بِعَذابٍ أَلِيمٍ ﴿۷﴾
چون آیات ما بر او خوانده شود، متکبّرانه روی برگرداند، گویی که آن را نشنیده است و در گوشهایش سنگینی است؛ او را از مجازاتی دردناک خبر بده(1).411
لقمان (31)
7
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیات 72 حج(22) و 16 محمّد(47) آمده است.
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ جَنَّاتُ النَّعِيمِ ﴿۸﴾
و[لی] مؤمنانِ نیک‌رفتار باغهای پرنعمت بهشت را [در انتظار] دارند،411
لقمان (31)
8
خالِدِينَ فِيها وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿۹﴾
[که] جاودانه در آن [به سر برند]؛ خدا [آن را] به درستی وعده داده است(1)؛ و او فرادست و فرزانه است.411
لقمان (31)
9
عبارت «وَعدَ اللّه حَقًّا» مخفف عبارت «وَعَدَ اللّه وَعدا حَقًّا» است. این عبارت در آیات 122 نساء(4) و 4 یونس(10) نیز آمده است.
خَلَقَ السَّماواتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها وَ أَلْقى فِي الْأَرْضِ رَواسِيَ أَنْ تَمِيدَ بِكُمْ وَ بَثَّ فِيها مِنْ كُلِّ دابَّةٍ وَ أَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَنْبَتْنا فِيها مِنْ كُلِّ زَوْجٍ كَرِيمٍ ﴿۱۰﴾
آسمانها را بدون ستونهایی قابل رؤیت(1) آفرید و در زمین برای تغذیه شما(2) کوههای ثابت پی افکند و از هر [گونه] موجود زنده در آن پراکند؛ و از آسمان باران را فرستادیم و از هرگونه [گیاه] سودمندی در زمین رویاندیم.411
لقمان (31)
10
اشاره ظریفی به نیروی جاذبه است.
به زیرنویس اول آیه 15 نحل(16) توجّه فرمایید.
هذا خَلْقُ اللَّهِ فَأَرُونِي ما ذا خَلَقَ الَّذِينَ مِنْ دُونِهِ بَلِ الظَّالِمُونَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ ﴿۱۱﴾
این آفرینش خداست، امّا به من نشان دهید دیگران چه آفریده‌اند(1)؟ حقیقت این است که آن ستمگران [شرک‌زده] در گمراهی آشکارند.411
لقمان (31)
11
برای روشن‌تر شدن، به آیه 17 نحل(16) توجّه فرمایید؛ ضمناً همین معنی و مفهوم در آیات 4 احقاف(46) و 73 حج(22) نیز آمده است.
وَ لَقَدْ آتَيْنا لُقْمانَ الْحِكْمَةَ أَنِ اشْكُرْ لِلَّهِ وَ مَنْ يَشْكُرْ فَإِنَّما يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ ﴿۱۲﴾
لقمان(1) را دانشِ توأم با بینش دادیم [و توصیه کردیم] که: خدای را سپاس دار؛ هر که سپاس دارد، به سود خود اوست؛ و هر که کفران ورزد [به زیان او،(2)] که خدا بی‌نیاز و شایسته ستایش است.412
لقمان (31)
12
لقمان از شخصیتهای فرزانه عربستان قبل از اسلام است و سمت پیامبری نداشته است. و تاریخ زندگی‌اش روشن نیست.
برای توجیه افزوده به آیه 7 ابراهیم(14) توجّه فرمایید.
وَ إِذْ قالَ لُقْمانُ لاِبْنِهِ وَ هُوَ يَعِظُهُ يا بُنَيَّ لا تُشْرِكْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ ﴿۱۳﴾
[به یاد آر] آنگاه که لقمان در مقام اندرز به فرزند خویش گفت: پسرم(1)، هیچ کس را [در قدرت و تدبیر] با خدا شریک تلقّی مکن؛ که شرک ظلم بزرگی است(2).412
لقمان (31)
13
کلمه «بُنَی» تشکیل شده از «بُنَی» مصَغّرِ «ابن» و «ی» ضمیر متکلم.
به آیات 116 نساء(4) و 97 و 98 شعراء(26) توجّه فرمایید.
وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلى وَهْنٍ وَ فِصالُهُ فِي عامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَ لِوالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ ﴿۱۴﴾
و انسان را [به نیکویی(1)] در مورد پدر و مادرش سفارش کردیم - [به خصوص] مادرش که با ناتوانی روزافزون به او باردار شد و [دوران شیرخوارگی و] بازگرفتنش از شیر دو سال به طول می‌انجامد و [گفتیم] که من و پدر و مادرت را سپاس دار؛ سرانجام در پیشگاه من است.412
لقمان (31)
14
برای توجیه افزوده، به آیه 8 عنکبوت(29) توجّه فرمایید.
وَ إِنْ جاهَداكَ عَلى أَنْ تُشْرِكَ بِي ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما وَ صاحِبْهُما فِي الدُّنْيا مَعْرُوفاً وَ اتَّبِعْ سَبِيلَ مَنْ أَنابَ إِلَيَّ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿۱۵﴾
و[لی] اگر اصرار کنند که ناآگاهانه افرادی را [در توان و تدبیر] با من شریک تلقّی کنی [و به جای من از آنان پروا داشته باشی]، اطاعتشان مکن و [به هرحال] در دنیا با آنان به شایستگی معاشرت کن و راه کسانی را که به سوی من بازمی‌آیند، پیروی کن؛ آنگاه بازگشت شما به پیشگاه من است و شما را به آنچه می‌کردید آگاه می‌سازم.412
لقمان (31)
15
يا بُنَيَّ إِنَّها إِنْ تَكُ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَكُنْ فِي صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّماواتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ ﴿۱۶﴾
[لقمان اضافه کرد:] پسرم، اگر [عمل انسان] همسنگ دانه خردلی در درون تخته سنگی یا [گوشه‌ای از] آسمانها و زمین [پنهان] باشد، خدا آن را [در محاسبه] می‌آورد(1)، که خدا باریک‌بین و آگاه است.412
لقمان (31)
16
به آیات 49 کهف(18) و 18 ق(50) توجّه فرمایید.