وَ إِذْ يَتَحاجُّونَ فِي النَّارِ فَيَقُولُ الضُّعَفاءُ لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعاً فَهَلْ أَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنَّا نَصِيباً مِنَ النَّارِ ﴿۴۷﴾
آن دم که در آتش دوزخ محاجّه می‌کنند، ضعیفان [دنباله‌رو] به سروری‌خواهان گویند: ما پیرو شما بودیم، آیا ممکن است بخشی از مجازات آتش را از ما بازدارید؟472
غافر (40)
47
قالَ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُلٌّ فِيها إِنَّ اللَّهَ قَدْ حَكَمَ بَيْنَ الْعِبادِ ﴿۴۸﴾
سروری‌خواهان پاسخ می‌دهند(1): همه ما در آتش خواهیم بود، خدا میان بندگانش داوری کرده است(2).472
غافر (40)
48
امور محقق الوقوع در زبان عرب با فعل ماضی بیان می‌شود، ولی در ترجمه ناگزیر باید به صورت مضارع ترجمه شود. فعل «قال» در آیه بعدی نیز از همین مقوله است.
مجادله اهل آتش که در دو آیه اخیر آمده، به بیان دیگر در آیات 166 و 167 بقره(2) ، 38 و 39 اعراف(7) ، 21 و 22 ابراهیم(14) و 31-33 سبأ(34) آمده است.
وَ قالَ الَّذِينَ فِي النَّارِ لِخَزَنَةِ جَهَنَّمَ ادْعُوا رَبَّكُمْ يُخَفِّفْ عَنَّا يَوْماً مِنَ الْعَذابِ ﴿۴۹﴾
و کسانی که در آتشند، به نگهبانان دوزخ می‌گویند: از صاحب‌اختیارتان بخواهید که یک روز از مجازات را به ما تخفیف دهد(1).472
غافر (40)
49
درخواستشان پذیرفتنی نیست؛ به آیه 36 فاطر(35) توجّه فرمایید.
قالُوا أَ وَ لَمْ تَكُ تَأْتِيكُمْ رُسُلُكُمْ بِالْبَيِّناتِ قالُوا بَلى قالُوا فَادْعُوا وَ ما دُعاءُ الْكافِرِينَ إِلاَّ فِي ضَلالٍ ﴿۵۰﴾
آنان پاسخ می‌دهند: مگر رسولان شما نشانه‌های روشن بر شما ارائه نکردند(1)؟! می‌گویند: چرا؛ و مأموران می‌گویند: پس [بی‌نتیجه] درخواست کنید و درخواست انکارورزان جز در تباهی نیست.473
غافر (40)
50
به آیه 15 اسراء(17) و ما کنا معذبین حتّی نبعث رسولاً توجّه فرمایید.
إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهادُ ﴿۵۱﴾
ما رسولانِ خود و اهل ایمان را در زندگی دنیا و روزی که گواهان [به شهادت] برخیزند(1)، یاری می‌کنیم(2).473
غافر (40)
51
منظور قیامت است؛ آیه 18 هود(11) که اشاره به گفتار گواهان دارد، مؤید آنست.
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیات 171 و 172 صافات(37) آمده است.
يَوْمَ لا يَنْفَعُ الظَّالِمِينَ مَعْذِرَتُهُمْ وَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ ﴿۵۲﴾
روزی که عذرخواهی ستمگران سودی به حالشان نخواهد داشت؛ آنان مورد نفرین [خدا و مردم] هستند و دشواری آخرت را [در انتظار] دارند.473
غافر (40)
52
وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الْهُدى وَ أَوْرَثْنا بَنِي إِسْرائِيلَ الْكِتابَ ﴿۵۳﴾
به موسی [مقام] هدایت بخشیدیم و کتاب[ش] را به دودمان یعقوب(1) میراث دادیم؛473
غافر (40)
53
به زیرنویس اوّل آیه 83 بقره(2) و نیز زیرنویس آیه 105 اعراف(7) مراجعه فرمایید.
هُدىً وَ ذِكْرى لِأُولِي الْأَلْبابِ ﴿۵۴﴾
که هدایت و تذکر است برای خردمندانِ با خلوص(1).473
غافر (40)
54
به زیرنویس اول آیه 269 بقره(2) مراجعه فرمایید.
فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَ الْإِبْكارِ ﴿۵۵﴾
پس شکیبا باش که بی‌گمان وعده(1) خدا راست است و برای گناهت [در بی‌تابی و شتاب برای رسیدن یاری خدا] آمرزش بخواه(2) و شبانگاه و بامداد صاحب‌اختیارت را با ستایش تقدیس کن(3).473
غافر (40)
55
به آیه 51 غافر(همین سوره) توجّه فرمایید.
گناه پیامبران، موارد ترک اولی است؛ پیامبر اسلام به همین علت چند بار در قرآن مورد عتاب خدا قرار گرفت؛ به آیات 35 انعام(6) ، 43 و 113 توبه(9) ، 6 کهف(18) ، 37 احزاب(33) ، 1 تحریم(66) و 1 و 10 عبس(80) توجّه فرمایید؛ ضمناً زیرنویس اول آیه 2 فتح(48) را ملاحظه فرمایید.
در «تسبیح» صفاتِ نقص از خدای تعالی نفی می‌شود و در «حمد» صفات کمال برای او اثبات می‌گردد. ضمناًبه زیرنویس آیه 36 نور(24) مراجعه فرمایید.
إِنَّ الَّذِينَ يُجادِلُونَ فِي آياتِ اللَّهِ بِغَيْرِ سُلْطانٍ أَتاهُمْ إِنْ فِي صُدُورِهِمْ إِلاَّ كِبْرٌ ما هُمْ بِبالِغِيهِ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ ﴿۵۶﴾
کسانی که در مورد آیات خدا، بی‌آنکه دلیلی در اختیارشان باشد، به مجادله برمی‌خیزند، انگیزه‌ای جز خودبزرگ‌بینی ندارند که هرگز بدان نخواهند رسید؛ پس [از شرّ آنان] به خدا پناه بر، که اوست شنوا و بینا.473
غافر (40)
56