إِنَّما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثاناً وَ تَخْلُقُونَ إِفْكاً إِنَّ الَّذِينَ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لا يَمْلِكُونَ لَكُمْ رِزْقاً فَابْتَغُوا عِنْدَ اللَّهِ الرِّزْقَ وَ اعْبُدُوهُ وَ اشْكُرُوا لَهُ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿۱۷﴾
به جای خدا بتهایی(1) را بندگی میکنید و دروغ میسازید؛ افرادی که به جای خدا [آنان را] بندگی میکنید، قادر به تأمین روزی شما نیستند؛ روزی خود را از خدا بخواهید و او را بندگی کنید و [نعمتش را] سپاس دارید(2)؛ که به پیشگاه او بازگردانده میشوید(3).398
عنکبوت (29)
17
اوثان: جمع وَثَن: بت.
به آیه 7 ابراهیم(14) توجّه فرمایید.
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 73 نحل(16) آمده است.
وَ إِنْ تُكَذِّبُوا فَقَدْ كَذَّبَ أُمَمٌ مِنْ قَبْلِكُمْ وَ ما عَلَى الرَّسُولِ إِلاَّ الْبَلاغُ الْمُبِينُ ﴿۱۸﴾
اگر [مرا] دروغپرداز میشمرید، امّتهای قبل از شما نیز [پیامبرانشان را] دروغپرداز شمردند؛ و رسول وظیفهای جز پیامرسانی آشکار ندارد.398
عنکبوت (29)
18
أَ وَ لَمْ يَرَوْا كَيْفَ يُبْدِئُ اللَّهُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ ﴿۱۹﴾
آیا توجّه نکردهاند که چگونه خدا آفرینش را آغاز میکند و سپس تکرار میکند؟ مسلّماً این کار بر خدا آسان است(1).398
عنکبوت (29)
19
به آیه 62 واقعه(56) و 79 یس(36) توجّه فرمایید.
قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ يُنْشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿۲۰﴾
بگو: جهانگردی کنید و ببینید که چگونه آفرینش را آغاز کرده است؛ سپس خدا آفرینشِ آخرت را [به همین گونه] پدید میآرد؛ البته خدا بر هر کاری تواناست.398
عنکبوت (29)
20
يُعَذِّبُ مَنْ يَشاءُ وَ يَرْحَمُ مَنْ يَشاءُ وَ إِلَيْهِ تُقْلَبُونَ ﴿۲۱﴾
هر که را بخواهد، مجازات میکند(1) و بر هر که بخواهد، رحمت میآورد(2)؛ و [همه] به پیشگاه او بازگشت داده میشوید.398
عنکبوت (29)
21
به زیرنویس اوّل آیه 40 مائده(5) مراجعه فرمایید.
خواست خدا در این گونه موارد قانونمند است و بستگی به روش انسانها دارد؛ به آیات 218 بقره(2) ، 132 آلعمران(3) ، 175 نساء(4) ، 155 انعام(6) ، 56 و 204 اعراف(7) ، 71 توبه(9) ، 56 حجر(15) ، 56 نور(24) ، 46 نمل(27) ، 10 حجرات(49) و 28 حدید(57) توجّه فرمایید.
وَ ما أَنْتُمْ بِمُعْجِزِينَ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي السَّماءِ وَ ما لَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَ لا نَصِيرٍ ﴿۲۲﴾
شما در زمین و آسمان [خدای را] به تنگ نمیآورید(1) و در برابر خدا هیچ کارساز و یاوری نخواهید داشت.398
عنکبوت (29)
22
برای توجیه افزوده، به آیه 2 توبه(9) توجّه فرمایید.
وَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآياتِ اللَّهِ وَ لِقائِهِ أُولئِكَ يَئِسُوا مِنْ رَحْمَتِي وَ أُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ ﴿۲۳﴾
کسانی که آیات خدا و لقای او را انکار کردند، از رحمت من نومیدند و مجازاتی دردناک [در انتظار] دارند.398
عنکبوت (29)
23
فَما كانَ جَوابَ قَوْمِهِ إِلاَّ أَنْ قالُوا اقْتُلُوهُ أَوْ حَرِّقُوهُ فَأَنْجاهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿۲۴﴾
پاسخ قوم ابراهیم فقط این بود که گفتند: او را بکشید یا بسوزانید(1)، ولی خدا از آتش نجاتش داد(2)؛ به راستی در این [داستان] برای باورداران نشانههایی است [از توان و تدبیر خدا].399
عنکبوت (29)
24
سخنان ابراهیم که پاسخش را مثل همه زورگویان تاریخ با تهدید و ارعاب دادهاند، در آیات 16 و 17 عنکبوت(همین سوره) آمده است.
شرح ماجرای آتش را در آیات 68 -70 انبیاء(21) ملاحظه فرمایید.
وَ قالَ إِنَّمَا اتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثاناً مَوَدَّةَ بَيْنِكُمْ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا ثُمَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ يَكْفُرُ بَعْضُكُمْ بِبَعْضٍ وَ يَلْعَنُ بَعْضُكُمْ بَعْضاً وَ مَأْواكُمُ النَّارُ وَ ما لَكُمْ مِنْ ناصِرِينَ ﴿۲۵﴾
[ابراهیم] گفت: شما به جای خدا بتهایی انتخاب کردهاید برای دوستی میان خویش در زندگی دنیا؛ ولی روز رستاخیز یکدیگر را انکار و نفرین خواهید کرد(1) و جایگاهتان آتش است و یاوری نخواهید داشت(2).399
عنکبوت (29)
25
به آیه 67 زخرف(43) توجّه فرمایید.
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیات 94 انعام(6) و 86 نحل(16) آمده است.
فَآمَنَ لَهُ لُوطٌ وَ قالَ إِنِّي مُهاجِرٌ إِلى رَبِّي إِنَّهُ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿۲۶﴾
لوط به ابراهیم ایمان آورد و [ابراهیم] گفت: من به سوی [سرزمین دیگری برای عبادت] صاحباختیارم مهاجرت میکنم(1)؛ که او فرادست و فرزانه است.399
عنکبوت (29)
26
چون دعوت ابراهیم مورد پذیرش عمومی قرار نگرفت و با او به مخالفت برخاستند، به اتّفاق همسرش ساره و لوط از وطن هجرت کرد؛ آیات 71 انبیاء(21) و 99 صافات(37) نیز در همین رابطه است؛ ضمناً انگیزه او را برای این هجرت در آیه 48 مریم(19) ملاحظه فرمایید. عموم مفسّران گفتهاند ابراهیم از منطقهای در عراق کنونی به شام رفت و بعدا از آنجا به مکه سفر کرد.