الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ طَيِّبِينَ يَقُولُونَ سَلامٌ عَلَيْكُمْ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿۳۲﴾
هم آنان که فرشتگان جانشان را در حالی می‌گیرند(1)، که پاکند، [و به آنان] می‌گویند: سلام بر شما، به پاداش رفتارتان به بهشت درآیید(2).270
نحل (16)
32
با آیات 11 سجده(32) و 42 زمر(39) تناقضی ندارد. (چرا ؟)
به آیه 127 انعام(6) توجّه فرمایید؛ ضمناً وضعیت هنگام مرگ افرادی که نقطه مقابل این گروه هستند، در آیات 50 انفال(8) و 27 محمّد(47) آمده است.
هَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ أَنْ تَأْتِيَهُمُ الْمَلائِكَةُ أَوْ يَأْتِيَ أَمْرُ رَبِّكَ كَذلِكَ فَعَلَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ ما ظَلَمَهُمُ اللَّهُ وَ لكِنْ كانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ ﴿۳۳﴾
آیا [ستمگران] جز این انتظار می‌برند که فرشتگان [مرگ] به سراغشان آیند [و مهلتی نداشته باشند(1)]، یا فرمانِ [مجازاتِ] صاحب‌اختیارت فرا رسد؛ پیشینیانشان نیز همین گونه رفتار کردند؛ خدا بر آنان ستمی نکرد، بلکه خود در حق خویش ستم می‌کردند.270
نحل (16)
33
برای توجیه افزوده، به آیه 8 حجر(15) توجّه فرمایید.
فَأَصابَهُمْ سَيِّئاتُ ما عَمِلُوا وَ حاقَ بِهِمْ ما كانُوا بِهِ يَسْتَهْزِؤُنَ ﴿۳۴﴾
[سرانجام] کیفرِ رفتارِ زشتشان آنان را فرا گرفت و مجازاتی که استهزایش می‌کردند، دامنگیرشان شد.270
نحل (16)
34
وَ قالَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا لَوْ شاءَ اللَّهُ ما عَبَدْنا مِنْ دُونِهِ مِنْ شَيْءٍ نَحْنُ وَ لا آباؤُنا وَ لا حَرَّمْنا مِنْ دُونِهِ مِنْ شَيْءٍ كَذلِكَ فَعَلَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَهَلْ عَلَى الرُّسُلِ إِلاَّ الْبَلاغُ الْمُبِينُ ﴿۳۵﴾
شرک‌‌‌ورزان می‌گویند: اگر خدا می‌خواست، نه ما و نه پدران ما هیچ چیز را به جای خدا بندگی نمی‌کردیم و بدون [حُکم] او چیزی را تحریم نمی‌کردیم(1)؛ پیشینیانشان نیز همین گونه رفتار کردند؛ آیا رسولان جز پیام‌رسانی آشکار وظیفه‌ای دارند؟271
نحل (16)
35
همین معنی و مفهوم به بیان دیگری در آیه 148 انعام(6) آمده است.
وَ لَقَدْ بَعَثْنا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَى اللَّهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ حَقَّتْ عَلَيْهِ الضَّلالَةُ فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ ﴿۳۶﴾
در میان هر امّتی رسولی برانگیختیم که خدای را بندگی کنید و از طاغوتها [و امرای خودکامه] کناره بگیرید؛ آنگاه خدا بعضی از آنان را هدایت کرد(1) و بعضی دیگر گمراهی دامنگیرشان شد(2)؛ پس جهانگردی کنید و ببینید سرانجام تکذیب‌‌کنندگان چگونه بود.271
نحل (16)
36
این هدایت خدا بدون مقدمه نیست؛ و یهدی الیه من اناب آیه 27 رعد(13). به آیه 17 محمّد(47) هم در این رابطه توجّه فرمایید.
و یضل اللّه الظالمین آیه 27 ابراهیم(14).
إِنْ تَحْرِصْ عَلى هُداهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي مَنْ يُضِلُّ وَ ما لَهُمْ مِنْ ناصِرِينَ ﴿۳۷﴾
اگر به هدایتشان اصرار داری، [آگاه باش که] خدا کسانی را که گمراه می‌کند، هدایت نمی‌نماید(1)، و یاوری [نیز] ندارند(2).271
نحل (16)
37
واللّه لا یهدی القوم الظالمین ( آیه 258 بقره(2) ).
مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیه 186 اعراف(7) و 56 قصص(28) آمده است.
وَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمانِهِمْ لا يَبْعَثُ اللَّهُ مَنْ يَمُوتُ بَلى وَعْداً عَلَيْهِ حَقًّا وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ ﴿۳۸﴾
با سوگندهای سخت خود، به خدا سوگند یاد کردند که خدا مرده را برنمی‌انگیزد؛ آری [برانگیخته می‌شوند، بر وفق] وعده راستی که بر عهده خدا است، ولی بیشتر مردم آگاه نیستند(1).271
نحل (16)
38
مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیات 78 و 79 یس(36) و 7 تغابن(64) آمده است.
لِيُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذِي يَخْتَلِفُونَ فِيهِ وَ لِيَعْلَمَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّهُمْ كانُوا كاذِبِينَ ﴿۳۹﴾
[رستاخیز را تحقّق می‌بخشد] تا موارد اختلاف مردم را بر آنان روشن کند و انکارورزان بدانند که دروغ‌پرداز بوده‌اند(1).271
نحل (16)
39
به آیه 9 طارق(86) توجّه فرمایید یوم تبلی السرائر.
إِنَّما قَوْلُنا لِشَيْءٍ إِذا أَرَدْناهُ أَنْ نَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ ﴿۴۰﴾
وقتی چیزی را اراده کنیم، گفتار ما فقط این است که بگوییم باش، و می‌شود.271
نحل (16)
40
وَ الَّذِينَ هاجَرُوا فِي اللَّهِ مِنْ بَعْدِ ما ظُلِمُوا لَنُبَوِّئَنَّهُمْ فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ لَأَجْرُ الْآخِرَةِ أَكْبَرُ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ ﴿۴۱﴾
کسانی که در [راه] خدا - پس از آنکه مورد ستم قرار گرفتند - هجرت کردند(1)، در دنیا جایگاهی نیکو نصیبشان خواهیم کرد(2)؛ و اگر توجّه داشته باشند، پاداش آخرت بزرگتر است؛271
نحل (16)
41
بعضی از مفسّران گفته‌اند: بنابر زمان نزول سوره و قراین تاریخی، موضوع هجرت در این آیه، اشاره به هجرت عدّه‌ای از مسلمانان به حبشه است که بنا به توصیه پیامبرص انجام گرفت و علیرغم همه دسیسه‌های قریش، مهاجرین مورد پذیرش و محبّت نجاشی پادشاه حبشه قرار گرفتند.
مفهوم آیه به بیان دیگر و روشن‌تر در آیه 100 نساء(4) آمده است.