وَ أَلْقى فِي الْأَرْضِ رَواسِيَ أَنْ تَمِيدَ بِكُمْ وَ أَنْهاراً وَ سُبُلاً لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ ﴿۱۵﴾
و در زمین برای تغذیه شما(1) کوههای ثابت(2) پی افکند و نهرها و راههایی [پدید آورد]، تا [بدان] راه یابید؛269
نحل (16)
15
یکی از معانی «ماد - یمید» که راغب هم تصریح کرده، طعام دادن است؛ «مائده» به معنی غذا یا سفره و طبقی که غذا در آنست، از همین ماده است. ضمناً توجّه داریم که گردش دایمی و خود به خود آب در طبیعت از طریق رودخانه‌ها و چشمه‌های بزرگ و کوچک که لازمه تولیدات کشاورزی و دامی است، نتیجه وجود کوههاست؛ و نیز مناطق آبرفتی که عموماً مستعد زراعت است، ناشی از وجود کوههاست. بدین قرار، کوهها عامل اصلی تغذیه انسانها هستند. به آیات 19 و 20 حجر(15) توجّه فرمایید که در آن پس از ذکر گستردگی زمین و برقراری کوهها، اشاره به روییدن نباتات و تأمین معیشت انسانها دارد و نیز به آیه 10 فصلت(41) توجّه فرمایید که در آن پس از ذکر آفرینش کوهها، اشاره به ایجاد برکت و موجبات روزی در آن شده است. همچنین به آیه 27 مرسلات(77) توجّه فرمایید که در آن ارتباط تنگاتنگ آفرینش کوهها و تأمین آب در زمین به روشنی احساس می‌شود و نیز به آیات 30-33 نازعات(79) توجّه فرمایید که برقراری کوهها و پیدایش آب و گیاه و تغذیه انسان و چارپایان را در کنار هم قرار داده است؛ واللّه اعلم.
رواسی: جمع راسِیه: کوههای محکم و استوار.
وَ عَلاماتٍ وَ بِالنَّجْمِ هُمْ يَهْتَدُونَ ﴿۱۶﴾
و [برای راهیابی مردم] نشانه‌ها [یی مقرّر داشت]؛ و [از جمله] به وسیله ستاره(1) راه [خود را] بازمی‌یابند.269
نحل (16)
16
در آسمان نیمکره شمالی زمین، ستاره قطبی همواره به طرف شمال است و با کمک این ستاره، شبها در بیابان می‌توان مسیر را مشخص کرد.
أَ فَمَنْ يَخْلُقُ كَمَنْ لا يَخْلُقُ أَ فَلا تَذَكَّرُونَ ﴿۱۷﴾
آیا آن که [همه چیز را] می‌آفریند، همچون کسی است که [هیچ چیز] نیافریده است(1)؛ آیا پند نمی‌پذیرید؟269
نحل (16)
17
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگری در آیات 11 لقمان(31) ، 4 احقاف(46) و 73 حج(22) آمده است.
وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لا تُحْصُوها إِنَّ اللَّهَ لَغَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۱۸﴾
اگر [بخواهید] نعمتهای خدا را برشمارید، قادر به شمارش نخواهید بود؛ به راستی که خدا آمرزگاری است مهربان.269
نحل (16)
18
وَ اللَّهُ يَعْلَمُ ما تُسِرُّونَ وَ ما تُعْلِنُونَ ﴿۱۹﴾
خدا هر چه پنهان و آشکار کنید، می‌داند.269
نحل (16)
19
وَ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لا يَخْلُقُونَ شَيْئاً وَ هُمْ يُخْلَقُونَ ﴿۲۰﴾
کسانی که [پاره‌ای از مردم،] آنان را به جای خدا [به نیایش] می‌خوانند، چیزی نمی‌آفرینند(1) و خود آفریده می‌شوند.269
نحل (16)
20
به آیه 116 نساء(4) و زیرنویس مربوطه توجّه فرمایید.
أَمْواتٌ غَيْرُ أَحْياءٍ وَ ما يَشْعُرُونَ أَيَّانَ يُبْعَثُونَ ﴿۲۱﴾
[در واقع] مرده‌اند نه زنده، و نمی‌فهمند که چه زمانی برانگیخته می‌شوند.269
نحل (16)
21
إِلهُكُمْ إِلهٌ واحِدٌ فَالَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ قُلُوبُهُمْ مُنْكِرَةٌ وَ هُمْ مُسْتَكْبِرُونَ ﴿۲۲﴾
معبود شما معبودی است یگانه، ولی کسانی که به آخرت باور ندارند، قلبهاشان انکارگر است و خودشان سروری‌خواه.269
نحل (16)
22
لا جَرَمَ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ ما يُسِرُّونَ وَ ما يُعْلِنُونَ إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْتَكْبِرِينَ ﴿۲۳﴾
ناگزیر خدا هر چه پنهان و آشکار کنند، می‌داند؛ و او سروری‌خواهان را دوست ندارد.269
نحل (16)
23
وَ إِذا قِيلَ لَهُمْ ما ذا أَنْزَلَ رَبُّكُمْ قالُوا أَساطِيرُ الْأَوَّلِينَ ﴿۲۴﴾
و چون از آنان پرسیده شود: صاحب‌اختیار شما چه چیز نازل کرده است؟ خواهند گفت: افسانه‌های(1) پیشینیان!269
نحل (16)
24
اساطیر: جمع اُسطورَه: افسانه‌ها.
لِيَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ كامِلَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ مِنْ أَوْزارِ الَّذِينَ يُضِلُّونَهُمْ بِغَيْرِ عِلْمٍ أَلا ساءَ ما يَزِرُونَ ﴿۲۵﴾
[نتیجه گفتارشان این است] که روز رستاخیز همه بار گناه(1) خویش و سهمی از گناه کسانی که ناآگاهانه آنان را گمراه می‌کنند، بر دوش کشند(2)؛ آگاه باشید که بار بدی بر دوش دارند(3).269
نحل (16)
25
اوزار: جمع وِزر: بار سنگین.
بی‌آنکه ذرّه‌ای از بار پیروان گمراه کاسته شود، به نیمه دوّم آیه 38 اعراف(7) توجّه فرمایید.
مفهوم این آیه به بیان روشن‌تر در آیات 12 و 13 عنکبوت(29) آمده است.
قَدْ مَكَرَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَأَتَى اللَّهُ بُنْيانَهُمْ مِنَ الْقَواعِدِ فَخَرَّ عَلَيْهِمُ السَّقْفُ مِنْ فَوْقِهِمْ وَ أَتاهُمُ الْعَذابُ مِنْ حَيْثُ لا يَشْعُرُونَ ﴿۲۶﴾
پیشینیانشان نیز دسیسه کردند، خدا هم به ریشه آنان زد و سقف از فرازشان بر آنان فرو افتاد و از جایی که فکر نمی‌کردند، مجازات دامنگیرشان شد(1).269
نحل (16)
26
به آیه 43 فاطر(35) و لا یحیق المکر السیئ الاّ باهله توجّه فرمایید.