وَ إِذا تُتْلى عَلَيْهِمْ آياتُنا بَيِّناتٍ قالَ الَّذِينَ لا يَرْجُونَ لِقاءَنَا ائْتِ بِقُرْآنٍ غَيْرِ هذا أَوْ بَدِّلْهُ قُلْ ما يَكُونُ لِي أَنْ أُبَدِّلَهُ مِنْ تِلْقاءِ نَفْسِي إِنْ أَتَّبِعُ إِلاَّ ما يُوحى إِلَيَّ إِنِّي أَخافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ ﴿۱۵﴾
چون آیات ما که روشنگر است، بر آنان خوانده شود، افرادی که انتظار [رستاخیز و] لقای ما را ندارند، می‌گویند: قرآنی غیر از این بیاور یا همین را تغییراتی بده؛ بگو: من حق ندارم که خودسرانه قرآن را تغییر دهم؛ تنها از آنچه به من وحی می‌شود پیروی می‌کنم؛ اگر در برابر صاحب‌اختیارم نافرمان باشم، از مجازات روزی بزرگ می‌ترسم.210
یونس (10)
15
قُلْ لَوْ شاءَ اللَّهُ ما تَلَوْتُهُ عَلَيْكُمْ وَ لا أَدْراكُمْ بِهِ فَقَدْ لَبِثْتُ فِيكُمْ عُمُراً مِنْ قَبْلِهِ أَ فَلا تَعْقِلُونَ ﴿۱۶﴾
بگو: اگر خدا می‌خواست، قرآن را بر شما تلاوت نمی‌کردم و [خدا] شما را بر آن آگاه نمی‌کرد؛ قبل از این، عمری در میان شما زیسته‌ام [و هرگز چنین سخنانی نگفته‌ام]؛ آیا خردورزی نمی‌کنید(1)؟210
یونس (10)
16
برای توجیه افزوده، به آیه 48 عنکبوت(29) توجّه فرمایید.
فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى عَلَى اللَّهِ كَذِباً أَوْ كَذَّبَ بِآياتِهِ إِنَّهُ لا يُفْلِحُ الْمُجْرِمُونَ ﴿۱۷﴾
کیست ستمکارتر از آن که دروغ به خدا نسبت دهد(1) یا آیات او را دروغ شمارد؟ به راستی بزهکاران رستگار نخواهند شد.210
یونس (10)
17
مصداق آن را در آیه 79 بقره(2) و سرانجامشان را در آیه 18 هود(11) ملاحظه فرمایید.
وَ يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا يَضُرُّهُمْ وَ لا يَنْفَعُهُمْ وَ يَقُولُونَ هؤُلاءِ شُفَعاؤُنا عِنْدَ اللَّهِ قُلْ أَ تُنَبِّئُونَ اللَّهَ بِما لا يَعْلَمُ فِي السَّماواتِ وَ لا فِي الْأَرْضِ سُبْحانَهُ وَ تَعالى عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿۱۸﴾
چیزهایی را به جای خدا بندگی می‌کنند که نه زیانی به آنان می‌رساند و نه سودی؛ و می‌گویند: اینها شفیع ما [در زندگی(1)] نزد خدا هستند(2)؛ بگو: آیا خدا را به چیزی خبر می‌دهید که در آسمان و زمین سراغی از آن ندارد؟ خدا منزّه است و از آنچه [در قدرت با او] شریک می‌پندارند والاتر است.210
یونس (10)
18
مشرکین معاصر نزول قرآن، ضمن اینکه خدا را قبول داشتند، هیچ اعتقادی به آخرت نداشتند و در حوادث ناگوار به بتها پناهنده می‌شدند و آنها را برای برآورده شدن حاجاتشان به دعا و نیاز می‌خواندند و می‌گفتند اینها شفیعان ما نزد خدا هستند. بحث شفاعت در قرآن در چنین زمینه‌ای مطرح شده است. بی‌توجهی به این بستر تاریخی در بحث شفاعت، نتایج غلوآمیزی به بار می‌آورد. علامه طباطبایی در این مورد در المیزان ذیل این آیه توضیحات روشن گری داده است.
توضیح بیشتر مفهوم آیه را، در آیه 3 زمر(39) ملاحظه فرمایید.
وَ ما كانَ النَّاسُ إِلاَّ أُمَّةً واحِدَةً فَاخْتَلَفُوا وَ لَوْ لا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّكَ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ فِيما فِيهِ يَخْتَلِفُونَ ﴿۱۹﴾
مردم [در آغاز] جز یک امّت واحد [و غریزی] نبودند، پس [از واگذاری اختیار(1) به انسان] اختلاف ورزیدند؛ و اگر وعده‌ای از صاحب‌اختیارت [در مورد مهلت و آزمون(2)] از قبل مقرّر نشده بود، در موارد اختلافشان میان آنان داوری [و کار یکسره] می‌شد.210
یونس (10)
19
به آیه 72 احزاب(33) توجه فرمایید.
برای توجیه کلمات افزوده در مورد مهلت، به آیات 42 ابراهیم(14) و 45 فاطر(35) (و در مورد آزمون) به آیه 2 ملک(67) توجّه فرمایید.
وَ يَقُولُونَ لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ ﴿۲۰﴾
می‌گویند: چرا [مانند پیامبران پیشین(1)] معجزه‌ای از صاحب‌اختیارش بر او نازل نشده است(2) بگو: امور غیبی فقط اختصاص به خدا دارد(3)، پس شما منتظر باشید، من هم با شما در انتظار خواهم ماند.210
یونس (10)
20
برای توجیه افزوده، به نیمه دوّم آیه 5 انبیاء(21) و آیه 48 قصص(28) توجّه فرمایید.
به آیات 90-93 اسراء(17) و 50-51 عنکبوت(29) که نظر مخالفان را به طور مشروح بیان داشته است، توجّه فرمایید.
پاسخ دیگر را در آیه 4 شعراء(26) ملاحظه فرمایید.
وَ إِذا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً مِنْ بَعْدِ ضَرَّاءَ مَسَّتْهُمْ إِذا لَهُمْ مَكْرٌ فِي آياتِنا قُلِ اللَّهُ أَسْرَعُ مَكْراً إِنَّ رُسُلَنا يَكْتُبُونَ ما تَمْكُرُونَ ﴿۲۱﴾
هر گاه پس از گزندی که به مردم رسیده است، رحمتی به آنان بچشانیم، [ناشی از درایت خود می‌دانند و] در نشانه‌های [قدرت] ما [با ناسپاسی] دسیسه [و بداندیشی] می‌کنند؛ بگو: دسیسه خدا سریع‌تر [از شما] است(1)؛ محقّقاً فرشتگان ما دسیسه‌های شما را ثبت می‌کنند(2).211
یونس (10)
21
چگونگی دسیسه خدا را در آیه 44 قلم(68) ملاحظه فرمایید.
به آیات 10-12 انفطار(82) توجّه فرمایید.
هُوَ الَّذِي يُسَيِّرُكُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ حَتَّى إِذا كُنْتُمْ فِي الْفُلْكِ وَ جَرَيْنَ بِهِمْ بِرِيحٍ طَيِّبَةٍ وَ فَرِحُوا بِها جاءَتْها رِيحٌ عاصِفٌ وَ جاءَهُمُ الْمَوْجُ مِنْ كُلِّ مَكانٍ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ أُحِيطَ بِهِمْ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ لَئِنْ أَنْجَيْتَنا مِنْ هذِهِ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ ﴿۲۲﴾
اوست که شما را در خشکی و دریا سیر می‌دهد، تا آنگاه که در کشتیها(1) قرار می‌گیرید؛ [کشتیها] به بادی دلپذیر سرنشینان را به حرکت درآورند که بدان شادمان گردند، [ناگاه] تندبادی سخت بر کشتیها می‌وزد و امواج از هر سو بر آنان روی می‌آورد، به گونه‌ای که یقین کنند در محاصره قرار گرفته‌اند، آنگاه خدا را با خلوص اعتقاد [به نیایش] می‌خوانند که: اگر ما را از این [ورطه] نجات دهی، بیقین سپاسگزار خواهیم بود(2).211
یونس (10)
22
در مورد واژه «فلک» مفرد، مثنی و جمع و نیز مذکر و مؤنث یکسان است.
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگری در آیه 65 عنکبوت(29) آمده است.
فَلَمَّا أَنْجاهُمْ إِذا هُمْ يَبْغُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّما بَغْيُكُمْ عَلى أَنْفُسِكُمْ مَتاعَ الْحَياةِ الدُّنْيا ثُمَّ إِلَيْنا مَرْجِعُكُمْ فَنُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿۲۳﴾
امّا هنگامی که آنان را نجات داد، باز در زمین به ناحق برتری‌خواهی کنند؛ ای مردم، [آگاه باشید که] تجاوز و برتری‌خواهی شما تنها به زیان خود شماست(1)، برخورداری [گذرای] زندگی دنیا [را می‌خواهید]، آنگاه بازگشت شما به پیشگاه ماست و شما را از کردارتان آگاه خواهیم کرد(2).211
یونس (10)
23
مفهوم آیه به بیان دیگر خطاب به عموم در آیه 105 مائده(5) : یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلَیکم أَنفُسَکم لا یضُرُّکم مَن ضَلَّ إِذَا اهتَدَیتُم إِلَی اللّه مَرجِعُکم جَمِیعا فَینَبِّئُکم بِما کنتُم تَعمَلُونَ و آیه 7 اسراء(17) : اِن اَحسَنتُم اَحسَنتُم لاَنفُسِکم و اِن اَسَأتُم فَلَها آمده است. در این رابطه آیه 113 نساء(4) را نیز ملاحظه فرمایید.
به آیه 22 ق(50) توجّه فرمایید: لَقَد کنتَ فِی غَفلَةٍ مِن هذا فَکشَفنا عَنک غِطاءَک فَبَصَرُک الیومَ حَدِیدٌ.
إِنَّما مَثَلُ الْحَياةِ الدُّنْيا كَماءٍ أَنْزَلْناهُ مِنَ السَّماءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَباتُ الْأَرْضِ مِمَّا يَأْكُلُ النَّاسُ وَ الْأَنْعامُ حَتَّى إِذا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَها وَ ازَّيَّنَتْ وَ ظَنَّ أَهْلُها أَنَّهُمْ قادِرُونَ عَلَيْها أَتاها أَمْرُنا لَيْلاً أَوْ نَهاراً فَجَعَلْناها حَصِيداً كَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ كَذلِكَ نُفَصِّلُ الْآياتِ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ ﴿۲۴﴾
در حقیقت، مَثَل زندگی دنیا همچون بارانی است که از آسمان فروفرستادیم که بر اثر آن رستنی‌های زمین که مردم و دامها از آن تغذیه می‌کنند، در هم آمیخت [و انبوه شد]؛ تا آنگاه که زمین شکوفه‌های خود را برگرفت و آراسته شد(1) و اهل آن پنداشتند که بر [انتفاع از] آن توانایی دارند، [به ناگاه] اراده ما شب هنگام یا به روز [برای نابودی آن] فرا رسید و چنان آن را [به طوفان بلا] درو کردیم که گویی دیروز هیچ چیز نبوده است؛ آیات را این گونه برای اندیشمندان به وضوح بیان می‌کنیم.211
یونس (10)
24
«ازّینت» در اصل «تَزَینَت» بوده و از باب تفعّل می‌باشد.