وَ إِذْ نَتَقْنَا الْجَبَلَ فَوْقَهُمْ كَأَنَّهُ ظُلَّةٌ وَ ظَنُّوا أَنَّهُ واقِعٌ بِهِمْ خُذُوا ما آتَيْناكُمْ بِقُوَّةٍ وَ اذْكُرُوا ما فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ﴿۱۷۱﴾
[به یاد آر] آنگاه که کوه را بر فراز [گروهی از] دودمان یعقوب همچون چتری نگاه داشتیم که می‌پنداشتند بر سرشان فرود می‌آید؛ [گفتیم:] آنچه [از احکام تورات(1)] به شما داده‌ایم، جدّی بگیرید و مفاد آن را(2) به خاطر بسپارید، بسا که پرواپیشه شوید.173
اعراف (7)
171
از نظر توجیه افزوده، با آیه 145 اعراف(7) مقایسه فرمایید.
به آیات 83 و 84 بقره(2) و 12 مائده(5) توجّه فرمایید.
وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلى أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى شَهِدْنا أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هذا غافِلِينَ ﴿۱۷۲﴾
[به یاد آر] آنگاه که صاحب‌اختیار تو از پشت بنی‌آدم(1) نسلشان را پدید آورد و [به زبان فطرت] آنان را بر خودشان گواه ساخت که: مگر من صاحب‌اختیار شما نیستم؟ گفتند: چرا، گواهی دادیم؛ [این گواهی را به زبان فطرت گرفتیم،] تا روز رستاخیز نگویید از این [توحید] بی‌خبر بودیم(2)؛173
اعراف (7)
172
در مورد لفظ بنی‌آدم به زیرنویس اوّل آیه 26 اعراف(همین سوره) مراجعه فرمایید.
آیه اشاره به «غریزه خداشناسی» که خدا در وجود بشر نهاده است، دارد. در حقیقت آیه وصف حال و شرح فطرت انسان است، نه گفت وگوی متعارف. در این رابطه به آیات 7 مائده(5) و 60 یس(36) هم توجه فرمایید.
أَوْ تَقُولُوا إِنَّما أَشْرَكَ آباؤُنا مِنْ قَبْلُ وَ كُنَّا ذُرِّيَّةً مِنْ بَعْدِهِمْ أَ فَتُهْلِكُنا بِما فَعَلَ الْمُبْطِلُونَ ﴿۱۷۳﴾
یا نگویید که پدران ما از قبل مشرک بودند و ما فرزندانی از پی آنان [و پیرو آنان] بودیم؛ آیا ما را به خاطر آنچه هرزه درایان کردند هلاک می‌کنی؟173
اعراف (7)
173
وَ كَذلِكَ نُفَصِّلُ الْآياتِ وَ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ ﴿۱۷۴﴾
آیات را این گونه به وضوح بیان می‌کنیم و بسا که بازگردند.173
اعراف (7)
174
وَ اتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ الَّذِي آتَيْناهُ آياتِنا فَانْسَلَخَ مِنْها فَأَتْبَعَهُ الشَّيْطانُ فَكانَ مِنَ الْغاوِينَ ﴿۱۷۵﴾
داستان آن [دانشمند] را بر آنان بخوان که نشانه‌های خود را [به صورت کراماتی] به او داده بودیم، ولی یکباره از آنها دست کشید، آنگاه شیطان به تعقیبش پرداخت و در راه تباهی قرار گرفت(1).173
اعراف (7)
175
نام شخص مورد بحث در قرآن مشخّص نشده است. به نظر می‌رسد این داستان، بیانی سمبلیک باشد و شامل هر دانشمندی است که دچار غرور و خودمحوری شده و پایان کاری چنین تلخ دارد. بعضی از مفسّرین گفته‌اند که مصداق آیه، یکی از علمای یهود به نام «بلعم باعورا» بوده است.
وَ لَوْ شِئْنا لَرَفَعْناهُ بِها وَ لكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَواهُ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَثْ ذلِكَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ ﴿۱۷۶﴾
و اگر می‌خواستیم [و شایسته‌اش تشخیص می‌دادیم، مقام] او را بدان [کرامات] رفعت می‌بخشیدیم(1)، ولی او به پستی گرایید و هوای نفس خویش را پیروی کرد(2)؛ حکایت او همچون حکایت سگ است که چه بر او حمله بری و چه به حال خود رهایش کنی، له له زند(3)؛ چنین است داستان گروهی که آیات ما را دروغ شمردند؛ داستان را بازگو، بسا که اندیشه کنند.173
اعراف (7)
176
به بخش پایانی آیه 24 توبه(9) و اللّه لا یهدی القوم الفاسقینتوجّه فرمایید.
مصداقی است از آنچه در آیات 43 فرقان(25) و 23 جاثیه(45) آمده است.
یعنی چنین علمایی روحیه اعراض از حق پیدا می‌کنند و در عالم تمایلات خودشان هستند. آنان را بیم دهند یا ندهند، نتیجه یکسان است.
ساءَ مَثَلاً الْقَوْمُ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا وَ أَنْفُسَهُمْ كانُوا يَظْلِمُونَ ﴿۱۷۷﴾
گروهی که آیات ما را دروغ شمردند و به خویش ستم می‌کردند، از صفت بدی برخوردارند.173
اعراف (7)
177
مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِي وَ مَنْ يُضْلِلْ فَأُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ ﴿۱۷۸﴾
هر که را خدا هدایت کند، راه‌یافته [واقعی] است(1) و آنان که خدا گمراهشان کند(2)، زیانکارند.173
اعراف (7)
178
به آیه 16 مائده(5) توجّه فرمایید.
به آیه 27 ابراهیم(14) و یضل اللّه الظّالمین توجّه فرمایید.
وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ كَثِيراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا يَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْيُنٌ لا يُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا يَسْمَعُونَ بِها أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ ﴿۱۷۹﴾
بی‌گمان بسیاری از جن و انس که پدید آورده‌ایم دوزخی خواهند شد(1)؛ [زیرا] قلبهایی دارند که با آن [حق را] درنمی‌یابند و چشمهایی دارند که با آن [حقایق را] نمی‌بینند و گوشهایی دارند که با آن [کلام حق را] نمی‌شنوند؛ آنان به سان دامها هستند، بلکه گمراه‌تر [و] در حال غفلتند(2).174
اعراف (7)
179
ترجمه تحت‌اللفظ آیه این است: «بسیاری از جن و انس را برای دوزخ آفریدیم» ولی با توجّه به آیه 56 ذاریات(51) که می‌گوید: «جن و انس را تنها به این منظور خلق کردم که مرا بپرستند»، و با توجّه به این آیه 2 ملک(67) که می‌گوید: «مرگ و حیات را پدید آورد تا شما را آزمایش کند کدام نیکوکارترید» و نیز با توجّه به آیات 2 و 3 انسان(76) که گفته است: «انسان را شنوا و بینا خلق کردیم و راه را نشانش دادیم؛ یا شاکر خواهد شد یا ناسپاس»، و نیز با توجّه به گفتار اجماع مفسّران که می‌گویند: «لام در این جمله، لام عاقبت است نه غرض، یعنی رفتن آنها به جهنّم نتیجه نهایی اراده و عمل خودشان است» (مثل لام در آیات 8 قصص(28) و 88 یونس(10))، معنی و مفهوم دقیق آیه در متن ترجمه آمده است. باز هم برای روشن‌تر شدن مفهوم آیه به آیات 37-41 نازعات(79) توجّه فرمایید؛ واللّه اعلم.
وقتی که ما فریاد استمداد مظلومی را می‌شنویم و آن را ناشنیده می‌انگاریم، در واقع استعداد گوش خود را در حد گوش یک حیوان پایین آورده‌ایم و آنجا که به انکار آن شنیده‌ها می‌پردازیم، به مرتبه ای نازل‌تر از جایگاه حیوان سقوط می‌کنیم؛ مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 44 فرقان(25) آمده است.
وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها وَ ذَرُوا الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي أَسْمائِهِ سَيُجْزَوْنَ ما كانُوا يَعْمَلُونَ ﴿۱۸۰﴾
نیکوترین صفات(1) به خدا اختصاص دارد، پس به همان صفات خدای را بخوانید و کسانی را که در مورد صفاتش کجروی می‌کنند، واگذارید؛ که به زودی به سبب کردارشان مجازات خواهند شد.174
اعراف (7)
180
اسم، مبین صفات و ویژگیهاست؛ به نیمه دوّم آیه 7 مریم(19) توجّه فرمایید.