لَهُمْ مِنْ جَهَنَّمَ مِهادٌ وَ مِنْ فَوْقِهِمْ غَواشٍ وَ كَذلِكَ نَجْزِي الظَّالِمِينَ ﴿۴۱﴾
بستر و رواندازهایی(1) از [آتش] دوزخ دارند(2) و ستمگران را این گونه کیفر دهیم.155
اعراف (7)
41
غواش: جمع غاشِیه: پوشش یا بالاپوش.
مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیات 50 ابراهیم(14) ، 104 مؤمنون(23) ، 39 انبیاء(21) ، 55 عنکبوت(29) و 16 زمر(39) آمده است.
وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لا نُكَلِّفُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيها خالِدُونَ ﴿۴۲﴾
مؤمنانی که [در حدّ توان] رفتار شایسته داشتهاند جاودانه بهشتیاند؛ [زیرا] هیچ کس را جز به اندازه توانش تکلیف نمیکنیم(1).155
اعراف (7)
42
و توان هم بستگی دارد به امکاناتی که خدا در اختیار فرد گذاشته، به آیه 7 طلاق(65) توجه فرمایید.
وَ نَزَعْنا ما فِي صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهارُ وَ قالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدانا لِهذا وَ ما كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ لَقَدْ جاءَتْ رُسُلُ رَبِّنا بِالْحَقِّ وَ نُودُوا أَنْ تِلْكُمُ الْجَنَّةُ أُورِثْتُمُوها بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿۴۳﴾
هرگونه کینهای را از سینه بهشتیان بزداییم(1). از کنارشان نهرها جاری است؛ و میگویند: سپاس(2) خاصّ خداست که ما را بر این [نعمت] هدایت کرد، و اگر خدا به ما ره نمینمود، ما خود سرِ هدایت نداشتیم؛ رسولانِ پروردگارمان حق را آوردند و [آنگاه] ندا داده شوند: این است آن بهشت که در برابر رفتارتان به شما دادهاند(3).155
اعراف (7)
43
اجابت درخواستی است که خودشان کردهاند و در آیه 10 حشر(59) آمده است. ضمناً در همین رابطه، در آیه 47 حجر(15) فرموده است: برادران یکدیگر میشوند. شایان ذکر است بنا بر قاعده، فعل ماضی «نَزَعنا» در آغاز کلام، معنی مضارع میدهد، مانند آیه 24 حج(22) و 21 و 22 فجر(89).
حمد در زبان عرب به معنای سپاس و ستایش - هر دو - آمده است؛ سپاس در برابر نعمت و ستایش در برابر کمالات ذاتی او. برای توضیح بیشتر به زیرنویس آیه 34 فاطر(35) مراجعه فرمایید.
همین معنی و مفهوم در آیه 74 زمر(39) از زبان خود بهشتیان آمده است.
وَ نادى أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابَ النَّارِ أَنْ قَدْ وَجَدْنا ما وَعَدَنا رَبُّنا حَقًّا فَهَلْ وَجَدْتُمْ ما وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا قالُوا نَعَمْ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَيْنَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ ﴿۴۴﴾
بهشتیان دوزخیان را ندا دهند که ما آنچه صاحباختیارمان به ما وعده داده بود، درست یافتیم(1)، آیا شما هم آنچه پروردگارتان به شما وعده داده بود، درست یافتید؟ گویند: آری؛ آنگاه اعلام کنندهای در میان آنان آواز دهد که نفرین خدا بر ستمگران باد؛156
اعراف (7)
44
به آیه 74 زمر(39) توجّه فرمایید.
الَّذِينَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَ يَبْغُونَها عِوَجاً وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ كافِرُونَ ﴿۴۵﴾
همانان که [مردم را] از راه خدا بازمیدارند و آن را بیراهه و ناهموار جلوه میدهند و آخرت را انکار میکنند.156
اعراف (7)
45
وَ بَيْنَهُما حِجابٌ وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ يَعْرِفُونَ كُلاًّ بِسِيماهُمْ وَ نادَوْا أَصْحابَ الْجَنَّةِ أَنْ سَلامٌ عَلَيْكُمْ لَمْ يَدْخُلُوها وَ هُمْ يَطْمَعُونَ ﴿۴۶﴾
میان این دو گروه پردهای است(1)؛ و در مقام شناخت، افراد [والامقام] ی(2) هستند که همه [بهشتیان و دوزخیان] را از سیمایشان میشناسند(3)؛ و بهشتیان را که [هنوز] به بهشت وارد نشدهاند، و[لی] امید آن را دارند، ندا میدهند که: سلام بر شما(4).156
اعراف (7)
46
در مورد این پرده، در آیه 13 حدید(57) بیشتر توضیح داده شده است.
تعبیر به «رجال» به طور نکره، دلالت بر شأن والای افراد مورد نظر دارد و به این معنی نیست که زنان جزو این عدّه نمیباشند؛ زیرا بنا به قاعده تغلیب، رجال در مورد مجموع به کار میرود.
افراد مستقر در اعراف، گروه سوّم از تقسیمبندی عمومی مردم در آیات 7-12 واقعه(56) هستند که به این شکل توصیف شدهاند: السابقون السابقون اولئک المقربون فی جنات نعیم. همین تقسیمبندی سهگانه به بیان دیگری در آیه 32 فاطر(35) آمده است و گروه سوّم (یا اعرافیان) به این صورت توصیف شدهاند: و منهم سابق بالخیرات باذن اللّه ذلک هو الفضل الکبیر. موارد خاصّ این پیشگامان را در آیات 100 توبه(9) ، 20-26 یس(36) ، 10 حدید(57) و 14 صف(61) ملاحظه فرمایید. از حضرت امیر نقل شده که فرمود: ما اصحاب اعرافیم و یاران خود را از سیمایشان میشناسیم، ولی روایات در مورد اعرافیان به طور کلی متفاوت است و مفسّران وضع آنها را به گونههای مختلفی تبیین کردهاند؛ واللّه اعلم.
وَ إِذا صُرِفَتْ أَبْصارُهُمْ تِلْقاءَ أَصْحابِ النَّارِ قالُوا رَبَّنا لا تَجْعَلْنا مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ ﴿۴۷﴾
و هنگامی که دیدگان منتظران بهشت، متوجّه دوزخیان شود، میگویند: صاحباختیارا، ما را همدم ستمکاران قرار مده.156
اعراف (7)
47
وَ نادى أَصْحابُ الْأَعْرافِ رِجالاً يَعْرِفُونَهُمْ بِسِيماهُمْ قالُوا ما أَغْنى عَنْكُمْ جَمْعُكُمْ وَ ما كُنْتُمْ تَسْتَكْبِرُونَ ﴿۴۸﴾
و اهل شناخت، افرادی [از دوزخیان] را که از سیمایشان میشناسند، ندا دهند و گویند: جمعیت و سروریخواهی شما به حالتان سودی نداشت(1).156
اعراف (7)
48
به آیه 94 انعام(6) توجّه فرمایید.
أَ هؤُلاءِ الَّذِينَ أَقْسَمْتُمْ لا يَنالُهُمُ اللَّهُ بِرَحْمَةٍ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ لا خَوْفٌ عَلَيْكُمْ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ ﴿۴۹﴾
آیا این [منتظران بهشت] همانانی نیستند که سوگند یاد میکردید خدا هیچ رحمتی نصیبشان نخواهد کرد؟! [آنگاه به همین مؤمنانِ در انتظار بهشت گویند:] داخل بهشت شوید که ترس و اندوهی نخواهید داشت(1).156
اعراف (7)
49
به آیات 27 و 28 فجر(89) هم توجّه فرمایید.
وَ نادى أَصْحابُ النَّارِ أَصْحابَ الْجَنَّةِ أَنْ أَفِيضُوا عَلَيْنا مِنَ الْماءِ أَوْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ قالُوا إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَهُما عَلَى الْكافِرِينَ ﴿۵۰﴾
دوزخیان، بهشتیان را آواز دهند که: جرعهای آب یا از آنچه خدا روزی شما کرده است ما را هم بهرهمند کنید؛ پاسخ دهند: خدا آنها را بر انکارورزان روا نداشته است(1)156
اعراف (7)
50
مفهوم آیه به بیان دیگر و توضیح بیشتر را در آیه 13 حدید(57) ملاحظه فرمایید.