وَ كَذلِكَ جَعَلْنا فِي كُلِّ قَرْيَةٍ أَكابِرَ مُجْرِمِيها لِيَمْكُرُوا فِيها وَ ما يَمْكُرُونَ إِلاَّ بِأَنْفُسِهِمْ وَ ما يَشْعُرُونَ ﴿۱۲۳﴾
و بدین گونه در هر شهری سردمداران بزهکارش(1) را گماشتیم [و به آنان میدان دادیم] تا به دسیسه پردازند(2)؛ در حالی که تنها در حق خویش دسیسه می‌کنند و نمی‌فهمند(3).143
انعام (6)
123
منظور از «اکابر مجرم» همان است که در آیات 34 سبأ(34) و 23 زخرف(43) آمده است. منظور از مکرشان نیز همان است که در آیه 33 سبأ(34) آمده است. ضمناً کلمه «مجرمیها» در اصل «مجرمین ها» بوده که به علت اضافه شدن، بنا بر قاعده، حرف «نون» حذف شده است.
حرف «لام» در «لیمکروا» لام عاقبت است؛ منظور این است که مفاسد اجتماع، از سردمدارانِ از خدا بی‌خبر سرچشمه می‌گیرد.
به آیه 182 اعراف(7) توجّه فرمایید.
وَ إِذا جاءَتْهُمْ آيَةٌ قالُوا لَنْ نُؤْمِنَ حَتَّى نُؤْتى مِثْلَ ما أُوتِيَ رُسُلُ اللَّهِ اللَّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسالَتَهُ سَيُصِيبُ الَّذِينَ أَجْرَمُوا صَغارٌ عِنْدَ اللَّهِ وَ عَذابٌ شَدِيدٌ بِما كانُوا يَمْكُرُونَ ﴿۱۲۴﴾
و زمانی که آیتی برایشان برسد، گویند: باور نمی‌کنیم تا هنگامی که مانند آیاتی که به رسولان خدا داده شده، [مستقیم] به خودمان داده شود(1)؛ خدا آگاه‌تر است که رسالت خویش را به چه کسی بسپارد(2)؛ به زودی بزهکاران(3) به کیفر دسیسه‌هاشان در پیشگاه خدا گرفتار حقارت و مجازاتی سخت خواهند شد.143
انعام (6)
124
مفهوم انتقاد آنان به بیان دیگر در آیه 118 بقره(2) ، 21 فرقان(25) و 31 زخرف(43) آمده است.
مفهوم پاسخ هم، مشابه بخش اوّل آیه 32 زخرف(43) است.
واژه «بزهکاران» در این عبارت به بزرگانی که در آیه قبل 123 انعام(6) وصف شده‌اند، برمی‌گردد.
فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقاً حَرَجاً كَأَنَّما يَصَّعَّدُ فِي السَّماءِ كَذلِكَ يَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ ﴿۱۲۵﴾
هر که را خدا بخواهد هدایت کند(1)، دلش را پذیرای تسلیم [در برابر خود(2)] می‌کند؛ و هر که را بخواهد گمراه کند(3)، دلش را تنگ [و ناپذیرا] گرداند، گویی [می‌خواهد] به آسمان بالا رود [و از پذیرش حق گریزان است]؛ خدا این گونه پلیدی را بر افراد ناباور قرار می‌دهد.144
انعام (6)
125
با آیه 11 تغابن(64) و من یؤمن باللّه یهد قلبه مقایسه فرمایید.
برای توجیه افزوده، با بخش پایانی آیه 71 انعام(6) مقایسه فرمایید.
به آیه 27 ابراهیم(14) و یضل اللّه الظالمین توجّه فرمایید.F929
وَ هذا صِراطُ رَبِّكَ مُسْتَقِيماً قَدْ فَصَّلْنَا الْآياتِ لِقَوْمٍ يَذَّكَّرُونَ ﴿۱۲۶﴾
این راه راست صاحب‌اختیار توست؛ آیات خود را برای پندپذیران(1) به وضوح بیان کرده‌ایم.144
انعام (6)
126
کلمه «یذَّکرون» اصل آن «یتَذَکرون» است.
لَهُمْ دارُ السَّلامِ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ هُوَ وَلِيُّهُمْ بِما كانُوا يَعْمَلُونَ ﴿۱۲۷﴾
آنان نزد صاحب‌اختیارشان جایگاهی امن و آرام دارند(1) و خدا به پاداش رفتارشان کارسازشان است.144
انعام (6)
127
به آیه 62 مریم(19) توجّه فرمایید؛ وضعشان در دنیا هم در آیه 62 یونس(10) آمده است.
وَ يَوْمَ يَحْشُرُهُمْ جَمِيعاً يا مَعْشَرَ الْجِنِّ قَدِ اسْتَكْثَرْتُمْ مِنَ الْإِنْسِ وَ قالَ أَوْلِياؤُهُمْ مِنَ الْإِنْسِ رَبَّنَا اسْتَمْتَعَ بَعْضُنا بِبَعْضٍ وَ بَلَغْنا أَجَلَنَا الَّذِي أَجَّلْتَ لَنا قالَ النَّارُ مَثْواكُمْ خالِدِينَ فِيها إِلاَّ ما شاءَ اللَّهُ إِنَّ رَبَّكَ حَكِيمٌ عَلِيمٌ ﴿۱۲۸﴾
روزی که خدا همه را احضار نماید، [خطاب می‌کند:] ای گروه جن، بسیاری از آدمیان را به پیروی خود کشاندید؛ و انسانهایی که هوادار آنها بودند، گویند: صاحب‌اختیارا، ما از یکدیگر بهره‌مند شدیم تا به اجلی که مقرّر داشتی رسیدیم. گوید: آتش جایگاه شماست که جاودانه در آن به سر برید، مگر اینکه خدا بخواهد(1)؛ که صاحب‌اختیار تو فرزانه‌ای است دانا.144
انعام (6)
128
طبری به نقل از ابن عباس می‌گوید: «این استثناء از این جهت است که خدا، کار دوزخیان را به مشیت خودش واگذار نموده است.»
وَ كَذلِكَ نُوَلِّي بَعْضَ الظَّالِمِينَ بَعْضاً بِما كانُوا يَكْسِبُونَ ﴿۱۲۹﴾
و به همین گونه ستمگران را به [سزای] دستاوردشان، به یکدیگر وامی گذاریم(1).144
انعام (6)
129
همان معنی این دعای معروف را دارد: اللّهم اشغل الظّالمین بالظّالمین.
يا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَ لَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ يَقُصُّونَ عَلَيْكُمْ آياتِي وَ يُنْذِرُونَكُمْ لِقاءَ يَوْمِكُمْ هذا قالُوا شَهِدْنا عَلى أَنْفُسِنا وَ غَرَّتْهُمُ الْحَياةُ الدُّنْيا وَ شَهِدُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ أَنَّهُمْ كانُوا كافِرِينَ ﴿۱۳۰﴾
ای گروه جن و انس، آیا رسولانی از میان خودتان نیامدند که آیات مرا بر شما حکایت می‌کردند و شما را از دیدار امروزتان هشدار می‌دادند؟ پاسخ خواهند داد: بر ضدّ خویش گواهی می‌دهیم. زندگی دنیا آنان را فریب داد و [ناگزیر] بر ضدّ خویش گواهی دادند که حق را انکار می‌کردند.144
انعام (6)
130
ذلِكَ أَنْ لَمْ يَكُنْ رَبُّكَ مُهْلِكَ الْقُرى بِظُلْمٍ وَ أَهْلُها غافِلُونَ ﴿۱۳۱﴾
این [هشدارها] از آن جهت است که صاحب‌اختیار تو هیچ‌گاه شهرها را در حالی که مردم آن بی‌خبر و غافل باشند، به ستم نابود نمی‌کند(1).144
انعام (6)
131
معنی و مفهوم این آیه بیان دیگر در آیه 165 نساء(4) و نیز بخش پایانی آیه 15 اسراء(17) آمده است.
وَ لِكُلٍّ دَرَجاتٌ مِمَّا عَمِلُوا وَ ما رَبُّكَ بِغافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ ﴿۱۳۲﴾
هر گروه درجاتی متناسب با اعمالشان دارند؛ و صاحب‌اختیار تو از آنچه می‌کنند غافل نیست(1).145
انعام (6)
132
در این رابطه به آیه 42 ابراهیم(14) توجّه فرمایید؛ ضمناً مفهوم آیه به بیان دیگر در آیات 162 و 163 آل‌عمران(3) آمده است.