وَ أَنْذِرْ بِهِ الَّذِينَ يَخافُونَ أَنْ يُحْشَرُوا إِلى رَبِّهِمْ لَيْسَ لَهُمْ مِنْ دُونِهِ وَلِيٌّ وَ لا شَفِيعٌ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ ﴿۵۱﴾
و بدین [پیام] کسانی را که از [عاقبت خویش به هنگام] حضور بر آستان صاحب‌اختیارشان ترس و نگرانی دارند، هشدار بده(1) که [در روز رستاخیز] هیچ کارساز و کمک کاری جز خدا نخواهند داشت، بسا که پرواپیشه شوند.133
انعام (6)
51
مخاطب انذار در این آیه، مؤمنین وارسته و عاقبت اندیشی هستند که از وضعیت خویش بهنگام حضور در محشر الهی خوف و نگرانی دارند؛ به آنان هشدار می‌دهد که در روز قیامت هیچ یار و کمک کاری ندارند، تا هشیار شده و در دنیا بر رفتار خویش مراقبت بیشتر نمایند. وصف حال ایشان با تعابیر خوف، خشیت، شفقت و حذر از فرجام قیامت، از جمله در آیات 21 رعد(13) ، 57 اسراء(17) ، 49 انبیاء(21) ، 37 نور(24) ، 9 زمر(39) ، 11 یس(36) ، 18 شوری(42) ، 7 انسان(76) ، 27 معارج(70) ، 40 و 45 نازعات(79) و 8 بینه(98) آمده است. در این رابطه آیه 85 نساء(4) و زیرنویس مربوطه را نیز ملاحظه فرمایید.
وَ لا تَطْرُدِ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَداةِ وَ الْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُ ما عَلَيْكَ مِنْ حِسابِهِمْ مِنْ شَيْءٍ وَ ما مِنْ حِسابِكَ عَلَيْهِمْ مِنْ شَيْءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَكُونَ مِنَ الظَّالِمِينَ ﴿۵۲﴾
[زنهار] کسانی را که بامداد و شبانگاه صاحب‌اختیار خویش را [به نیایش] می‌خوانند و خشنودی او را می‌جویند، طرد مکن؛ نه تو مسؤول حساب آنان هستی و نه آنان مسؤول حساب تو که طردشان کنی و در زمره ستمگران قرار گیری.133
انعام (6)
52
وَ كَذلِكَ فَتَنَّا بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لِيَقُولُوا أَ هؤُلاءِ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنْ بَيْنِنا أَ لَيْسَ اللَّهُ بِأَعْلَمَ بِالشَّاكِرِينَ ﴿۵۳﴾
مردم را این گونه به وسیله یکدیگر به آزمایش گرفتیم تا [توانگرانشان] بگویند: آیا از میان ما این [اراذل] هستند که خدا نعمت بزرگی به آنان داد(1)؟ مگر خدا به حال سپاسگزاران آگاه‌تر نیست؟134
انعام (6)
53
از نظر توجیه افزوده، با آیه 111 شعراء(26) مقایسه فرمایید.
وَ إِذا جاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآياتِنا فَقُلْ سَلامٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءاً بِجَهالَةٍ ثُمَّ تابَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۵۴﴾
و چون افرادی که به آیات ما باور دارند نزد تو آیند، بگو: درود بر شما که صاحب‌اختیارتان [در حق شما] رحمت را بر خود مقرّر داشته است؛ هر که از شما به نادانی مرتکب عمل زشتی شود، آنگاه پس از آن توبه نموده و به اصلاح [خود] پردازد، [بداند که] خدا آمرزگاری است مهربان.134
انعام (6)
54
وَ كَذلِكَ نُفَصِّلُ الْآياتِ وَ لِتَسْتَبِينَ سَبِيلُ الْمُجْرِمِينَ ﴿۵۵﴾
آیات را این گونه به وضوح بیان می‌کنیم تا [توجّه کنید] و راه(1) [نجات] بزهکاران آشکار گردد.134
انعام (6)
55
واژه «سبیل» هم به صورت مذکر و هم به صورت مؤنث به کار می‌رود.
قُلْ إِنِّي نُهِيتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ قُلْ لا أَتَّبِعُ أَهْواءَكُمْ قَدْ ضَلَلْتُ إِذاً وَ ما أَنَا مِنَ الْمُهْتَدِينَ ﴿۵۶﴾
بگو: من از بندگی افرادی که شما به جای خدا [به نیایش] می‌خوانید، نهی شده‌ام(1)؛ بگو: هوسهای شما را پیروی نمی‌کنم، که در آن صورت گمراه خواهم بود، نه راه‌یافته.134
انعام (6)
56
به آیه 116 نساء(4) و زیرنویس مربوطه توجّه فرمایید.
قُلْ إِنِّي عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّي وَ كَذَّبْتُمْ بِهِ ما عِنْدِي ما تَسْتَعْجِلُونَ بِهِ إِنِ الْحُكْمُ إِلاَّ لِلَّهِ يَقُصُّ الْحَقَّ وَ هُوَ خَيْرُ الْفاصِلِينَ ﴿۵۷﴾
بگو: من نشانه روشنی از صاحب‌اختیار خویش دارم که شما آن را دروغ شمرده‌اید؛ مجازاتی که با [تمسخر و] شتاب می‌خواهید، در اختیار من نیست؛ حکم تنها به دست خداست؛ که حق را پی می‌گیرد و بهترین داوران است.134
انعام (6)
57
قُلْ لَوْ أَنَّ عِنْدِي ما تَسْتَعْجِلُونَ بِهِ لَقُضِيَ الْأَمْرُ بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِالظَّالِمِينَ ﴿۵۸﴾
بگو: اگر مجازاتی که با [تمسخر و] شتاب می‌خواهید در اختیار من بود(1)، کار میان من و شما یکسره می‌شد؛ و خدا به [احوال] ستمگران آگاه‌تر است.134
انعام (6)
58
به آیات 32 انفال 8 و 32 هود (11) توجّه فرمایید.
وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَيْبِ لا يَعْلَمُها إِلاَّ هُوَ وَ يَعْلَمُ ما فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ ما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلاَّ يَعْلَمُها وَ لا حَبَّةٍ فِي ظُلُماتِ الْأَرْضِ وَ لا رَطْبٍ وَ لا يابِسٍ إِلاَّ فِي كِتابٍ مُبِينٍ ﴿۵۹﴾
خزائن(1) نهان تنها در اختیار اوست و جز او کسی بدان واقف نیست(2)؛ آنچه در خشکی و دریاست می‌داند؛ هیچ برگی بدون آگاهی او [از درخت] نمی‌افتد و نه هیچ دانه‌ای در تاریکیهای زمین. و هیچ تر و خشکی [و هیچ کوچک و بزرگی از اعمال آدمی] نیست، مگر اینکه در کتابی روشن ثبت است(3).134
انعام (6)
59
واژه «مفاتح» جمع «مَفتَح» به معنی گنجینه‌هاست و نیز جمع «مِفتَح» به معنی کلیدهاست.
تفسیر «اضواء البیان» با نقل روایتی از رسول اکرم‌ص توضیح داده است که «مفاتح الغیب» همان پنج موردی است که در آخرین آیه سوره لقمان(31) شرح داده شده است.
بخش انتهایی آیه موضوع آیه 49 کهف(18) است که در آیات دیگری مثل آیات 14 اسراء(17) ، 29 نبأ(78) و 29 جاثیه(45) نیز بیان شده.
وَ هُوَ الَّذِي يَتَوَفَّاكُمْ بِاللَّيْلِ وَ يَعْلَمُ ما جَرَحْتُمْ بِالنَّهارِ ثُمَّ يَبْعَثُكُمْ فِيهِ لِيُقْضى أَجَلٌ مُسَمًّى ثُمَّ إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ ثُمَّ يُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿۶۰﴾
اوست که [روح] شما را در شب [به هنگام خواب] برمی‌گیرد(1) و از آنچه در روز کرده‌اید آگاه است، آنگاه شما را بامدادان برمی‌انگیزد، [و این روند ادامه خواهد داشت] تا مدّت معینی سپری شود(2)؛ آنگاه بازگشت شما به پیشگاه اوست و شما را به آنچه می‌کردید آگاه می‌سازد(3).135
انعام (6)
60
تناقضی با آیات 97 نساء(4)93 انعام(6) و 27 محمّد(47) ندارد، چرا ؟
مفهوم مشابهت خواب و مرگ به بیان دیگر در آیه 42 زمر(39) آمده است.
به آیه 22 ق(50) توجّه فرمایید.