وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ عُدْواناً وَ ظُلْماً فَسَوْفَ نُصْلِيهِ ناراً وَ كانَ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيراً ﴿۳۰﴾
و هر که ستمگرانه چنین کند، به زودی او را به آتش دوزخ درآوریم؛ و این بر خدا آسان است.83
نساء (4)
30
إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَ نُدْخِلْكُمْ مُدْخَلاً كَرِيماً ﴿۳۱﴾
اگر از گناهان بزرگ که از آن نهی شده‌اید بپرهیزید، بدیهای شما را می‌زداییم و شما را به اقامتگاهی گرانقدر درمی‌آوریم.83
نساء (4)
31
وَ لا تَتَمَنَّوْا ما فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ بَعْضَكُمْ عَلى بَعْضٍ لِلرِّجالِ نَصِيبٌ مِمَّا اكْتَسَبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصِيبٌ مِمَّا اكْتَسَبْنَ وَ سْئَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّ اللَّهَ كانَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيماً ﴿۳۲﴾
عواملی را که خدا به وسیله آن پاره‌ای از شما را بر دیگران برتری داده، آرزو مکنید؛ مردان بهره‌ای از دستاوردهای خویش دارند و زنان نیز بهره‌ای از دستاوردهای خویش؛ [به جای رشک نسبت به یکدیگر] از فزون‌بخشی خدا درخواست کنید، که خدا بر هر چیزی داناست.83
نساء (4)
32
وَ لِكُلٍّ جَعَلْنا مَوالِيَ مِمَّا تَرَكَ الْوالِدانِ وَ الْأَقْرَبُونَ وَ الَّذِينَ عَقَدَتْ أَيْمانُكُمْ فَآتُوهُمْ نَصِيبَهُمْ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيداً ﴿۳۳﴾
برای هر میراثی که پدر و مادر و نزدیکان و همسران(1) به جای گذاشته‌اند، وارثانی(2) مقرّر کردیم، بهره آنان را بپردازید، که خدا بر هر چیز گواه است.83
نساء (4)
33
در این آیه، آنچه ترجمه آن را «همسران» گذاشته‌ایم، ترجمه تحت‌اللفظ آن اینست: «کسانی که دستهای شما با آنان پیمان بست» که منظور همان همسران است.
موالی: جمع مولی: و در اینجا منظور وراث است که حق ولایت، یعنی استحقاق دریافت ماترک و استیلا بر آن دارند.
الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ فَالصَّالِحاتُ قانِتاتٌ حافِظاتٌ لِلْغَيْبِ بِما حَفِظَ اللَّهُ وَ اللاَّتِي تَخافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَ اهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضاجِعِ وَ اضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلاً إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلِيًّا كَبِيراً ﴿۳۴﴾
شوهران قوامبخش [زندگی] زنانند(1)، زیرا خدا [از نظر نیروی جسمی] آنها را بر زنان برتری بخشیده(2) و [برای هزینه زندگی مشترک] از اموال خود خرج می‌کنند؛ بنابراین زنان شایسته، فرمانبردار [خدا(3)] هستند و در غیاب [همسر]، پاسدار [حقوق او] می‌باشند، زیرا خدا حقوق زنان را [با الزامِ مردان به قوامِ زندگی بودن و پرداخت نفقه] حفظ کرده است؛ امّا زنانی را که از سرکشی و ترک وظیفه‌شان [و طبعا از فاجعه طلاقشان] ترس دارید، [ابتدا] اندرزشان دهید و [اگر مؤثّر نیفتاد] در بستر(4) از آنان کناره بگیرید، [اگر باز هم بی‌نتیجه ماند، ناگزیر] با آنان برخورد کنید(5)، ولی اگر [در مورد وظایفی که بر عهده دارند] از شما اطاعت کردند، بر آنان بهانه‌ای مجویید، که خدا بلندپایه و بزرگ است.84
نساء (4)
34
«قوّامون» جمع «قوّام» و «قوّام» صیغه مبالغه «قائم» است به معنی ایستاده و در مورد خانواده، قوّام کسی را می‌گویند که برای تمشیت امور خانواده قیام کند و همواره در تلاش باشد. ولی به طور کلی «قوّامون» کسانی هستند که پیوسته در انجام وظایف خود می‌کوشند. این کلمه در آیات 135 نساء(4) و 8 مائده(5) نیز آمده است. در آیه مورد بحث در حقیقت به وظیفه حفاظت و حراست از خانواده که به طور فطری و طبیعی بر عهده مردان است، اشاره شده و مورد تأکید قرار گرفته است.
منظور، برتری از نظر نیروی جسمانی است، نه برتری مقامی که معیار آن در آیه 13حجرات(49) آمده، اِنَّ اکرَمکم عِنداللّه اتقاکم.
در تفسیر طبری ذیل آیه 43 آل‌عمران(3)از قول پیامبر نقل شده که هر جا در قرآن ذکر قنوت گردیده، منظور فرمانبرداری از خداست؛ آیات 116 ، 238 بقره(2) ، 43 آل‌عمران(3) ، 120 نحل(16) و 26 روم(30) در این مورد صراحت دارد و سایر آیات که موضوع قنوت در آن آمده است مثل آیات 17 آل‌عمران(3) ، 35 احزاب(33) ، 9 زمر(39) و 5 و 12 تحریم(66) به چیزی جز خدا نمی‌تواند تعبیر شود
مضاجع: جمع مَضجَع: بِستر.
به دلیل مفاد آیه بعد که بحث داوری برای پیشگیری از جدایی و توافق احتمالی مطرح شده، مسائل این آیه نیز که مقدمه آیه بعدی است، مربوط به موقعی است که خطر متارکه به علت برتری‌جویی و خیره‌سری زن به طور جدّی مطرح شده است و برای پرهیز از پدیده طلاق، آزمایش و تحمّل مشکلات کوچکتر، البته عاقلانه است.
وَ إِنْ خِفْتُمْ شِقاقَ بَيْنِهِما فَابْعَثُوا حَكَماً مِنْ أَهْلِهِ وَ حَكَماً مِنْ أَهْلِها إِنْ يُرِيدا إِصْلاحاً يُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُما إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلِيماً خَبِيراً ﴿۳۵﴾
و اگر [مشکل زوج حل نشد و] از ناسازگاری میان آنان ترس داشتید، [باز هم برای پرهیز از متارکه،] داوری از خانواده مرد و داوری از خانواده زن انتخاب کنید؛ اگر [زن و شوهر] سرِ سازگاری داشته باشند، خدا آنان را به توافق خواهد رساند، که خدا دانایی است آگاه.84
نساء (4)
35
وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وَ بِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ الْجارِ ذِي الْقُرْبى وَ الْجارِ الْجُنُبِ وَ الصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ وَ ما مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ مَنْ كانَ مُخْتالاً فَخُوراً ﴿۳۶﴾
خدای را بندگی کنید و هیچ چیز [و هیچ کس] را [در توان و تدبیر] با او شریک نشمارید و نسبت به پدر و مادر، خویشاوندان، یتیمان، بینوایان، همسایگان نزدیک و دور، و معاشران، در راه ماندگان و نیز اسیرانی که در اختیار شما هستند، [به شایستگی] نیکی کنید، که خدا افراد متکبّر و فخرفروش را دوست ندارد؛84
نساء (4)
36
الَّذِينَ يَبْخَلُونَ وَ يَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَ يَكْتُمُونَ ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ أَعْتَدْنا لِلْكافِرِينَ عَذاباً مُهِيناً ﴿۳۷﴾
همان افرادی که بخل می‌ورزند و مردم را به بخل وامی دارند و مالی را که خدا از فزون‌بخشی خود به آنها عطا کرده است، پنهان می‌دارند؛ [اینان ناسپاسند] و برای ناسپاسان مجازاتی ذلّت‌بار آماده کرده‌ایم؛84
نساء (4)
37
وَ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَ مَنْ يَكُنِ الشَّيْطانُ لَهُ قَرِيناً فَساءَ قَرِيناً ﴿۳۸﴾
و [نیز] کسانی [هم] که اموالشان را برای نمایش به مردم انفاق می‌کنند و به خدا و روز واپسین باور ندارند(1)؛ [شیطان همدم آنهاست] و هر که شیطان همدم اوست(2)، بد همدمی دارد.85
نساء (4)
38
آیه به نحوی، بیان آیه 264 بقره(2) است.
به آیه 83 مریم(19) توجّه فرمایید.
وَ ما ذا عَلَيْهِمْ لَوْ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقَهُمُ اللَّهُ وَ كانَ اللَّهُ بِهِمْ عَلِيماً ﴿۳۹﴾
چه زیانی به آنان می‌رسید اگر به خدا و روز واپسین باور می‌داشتند و از آنچه خدا روزیشان کرده، انفاق می‌کردند؟ و خدا به احوالشان داناست(1).85
نساء (4)
39
این آیه یکی از موارد آیاتی است که به وضوح اختیار انسان را در انتخاب راه و چگونه بودن خویش می‌رساند.