يُنْبِتُ لَكُمْ بِهِ الزَّرْعَ وَ الزَّيْتُونَ وَ النَّخِيلَ وَ الْأَعْنابَ وَ مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ ﴿۱۱﴾
و به وسیله آن برای شما کشتزار و زیتون و درختان خرما و انگور و همه [گونه] میوه‌ها را می‌رویاند؛ و در این [امر] برای اندیشمندان نشانه‌ای است [از توان و تدبیر خدا].268
نحل (16)
11
وَ سَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومُ مُسَخَّراتٌ بِأَمْرِهِ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ ﴿۱۲﴾
شب و روز و خورشید و ماه را در خدمت شما گماشت؛ و ستارگان نیز به فرمان او آماده خدمتند(1)؛ و در این [امر] برای گروهی که خردورزی می‌کنند، نشانه‌ای است [از توان و تدبیر خدا].268
نحل (16)
12
یکی از فواید و نتایج آن را در آیه 97 انعام(6) ملاحظه فرمایید.
وَ ما ذَرَأَ لَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُخْتَلِفاً أَلْوانُهُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَذَّكَّرُونَ ﴿۱۳﴾
و [نیز] موادّی را که با رنگ [و خواصّ] مختلف در زمین برای [استفاده] شما پدید آورد [در خدمت شما گماشت]؛ و در این [امر] برای پندپذیران نشانه‌ای است [از قدرت خدا].268
نحل (16)
13
کلمه «یذّکرون» در اصل «یتَذکرون» بوده که ادغام شده.
وَ هُوَ الَّذِي سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْكُلُوا مِنْهُ لَحْماً طَرِيًّا وَ تَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْيَةً تَلْبَسُونَها وَ تَرَى الْفُلْكَ مَواخِرَ فِيهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ﴿۱۴﴾
هم اوست که دریا[ها] را در خدمت [شما] گماشت(1) تا از آن ماهی تازه بخورید و زیوری برای آراستن خود از آن بیرون آرید؛ و کشتیها(2) را در آن می‌بینی که [سینه امواج را] می‌شکافند تا [سیر و سفر کنید] و از افزون‌بخشی خدا [روزی] بجویید، بسا که سپاس دارید.268
نحل (16)
14
برای توجیه افزوده، به آیه 12 جاثیه(45) توجّه فرمایید.
واژه «فلک» مفرد و جمعش یکسان است.
وَ أَلْقى فِي الْأَرْضِ رَواسِيَ أَنْ تَمِيدَ بِكُمْ وَ أَنْهاراً وَ سُبُلاً لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ ﴿۱۵﴾
و در زمین برای تغذیه شما(1) کوههای ثابت(2) پی افکند و نهرها و راههایی [پدید آورد]، تا [بدان] راه یابید؛269
نحل (16)
15
یکی از معانی «ماد - یمید» که راغب هم تصریح کرده، طعام دادن است؛ «مائده» به معنی غذا یا سفره و طبقی که غذا در آنست، از همین ماده است. ضمناً توجّه داریم که گردش دایمی و خود به خود آب در طبیعت از طریق رودخانه‌ها و چشمه‌های بزرگ و کوچک که لازمه تولیدات کشاورزی و دامی است، نتیجه وجود کوههاست؛ و نیز مناطق آبرفتی که عموماً مستعد زراعت است، ناشی از وجود کوههاست. بدین قرار، کوهها عامل اصلی تغذیه انسانها هستند. به آیات 19 و 20 حجر(15) توجّه فرمایید که در آن پس از ذکر گستردگی زمین و برقراری کوهها، اشاره به روییدن نباتات و تأمین معیشت انسانها دارد و نیز به آیه 10 فصلت(41) توجّه فرمایید که در آن پس از ذکر آفرینش کوهها، اشاره به ایجاد برکت و موجبات روزی در آن شده است. همچنین به آیه 27 مرسلات(77) توجّه فرمایید که در آن ارتباط تنگاتنگ آفرینش کوهها و تأمین آب در زمین به روشنی احساس می‌شود و نیز به آیات 30-33 نازعات(79) توجّه فرمایید که برقراری کوهها و پیدایش آب و گیاه و تغذیه انسان و چارپایان را در کنار هم قرار داده است؛ واللّه اعلم.
رواسی: جمع راسِیه: کوههای محکم و استوار.
وَ عَلاماتٍ وَ بِالنَّجْمِ هُمْ يَهْتَدُونَ ﴿۱۶﴾
و [برای راهیابی مردم] نشانه‌ها [یی مقرّر داشت]؛ و [از جمله] به وسیله ستاره(1) راه [خود را] بازمی‌یابند.269
نحل (16)
16
در آسمان نیمکره شمالی زمین، ستاره قطبی همواره به طرف شمال است و با کمک این ستاره، شبها در بیابان می‌توان مسیر را مشخص کرد.
أَ فَمَنْ يَخْلُقُ كَمَنْ لا يَخْلُقُ أَ فَلا تَذَكَّرُونَ ﴿۱۷﴾
آیا آن که [همه چیز را] می‌آفریند، همچون کسی است که [هیچ چیز] نیافریده است(1)؛ آیا پند نمی‌پذیرید؟269
نحل (16)
17
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگری در آیات 11 لقمان(31) ، 4 احقاف(46) و 73 حج(22) آمده است.
وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لا تُحْصُوها إِنَّ اللَّهَ لَغَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۱۸﴾
اگر [بخواهید] نعمتهای خدا را برشمارید، قادر به شمارش نخواهید بود؛ به راستی که خدا آمرزگاری است مهربان.269
نحل (16)
18
وَ اللَّهُ يَعْلَمُ ما تُسِرُّونَ وَ ما تُعْلِنُونَ ﴿۱۹﴾
خدا هر چه پنهان و آشکار کنید، می‌داند.269
نحل (16)
19
وَ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لا يَخْلُقُونَ شَيْئاً وَ هُمْ يُخْلَقُونَ ﴿۲۰﴾
کسانی که [پاره‌ای از مردم،] آنان را به جای خدا [به نیایش] می‌خوانند، چیزی نمی‌آفرینند(1) و خود آفریده می‌شوند.269
نحل (16)
20
به آیه 116 نساء(4) و زیرنویس مربوطه توجّه فرمایید.