فَوَقاهُ اللَّهُ سَيِّئاتِ ما مَكَرُوا وَ حاقَ بِآلِ فِرْعَوْنَ سُوءُ الْعَذابِ ﴿۴۵﴾
خدا او را از آسیب دسیسه آنان محفوظ داشت و مجازات سخت دامنگیر فرعونیان شد(1).472
غافر (40)
45
به آیه 123 انعام(6) توجّه فرمایید.
النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْها غُدُوًّا وَ عَشِيًّا وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذابِ ﴿۴۶﴾
روزی که رستاخیز برپا شود، [فرمان می‌رسد که:] فرعونیان را در سخت‌ترین مجازات وارد کنید؛ همان آتش، که بامداد و شبانگاه بر آن عرضه می‌شوند(1).472
غافر (40)
46
با ملاحظه ادامه متن تا آیه 52 این سوره و نیز مقایسه این آیه با آیات 20 و 34 احقاف(46) وَ یومَ یعرَضُ الَّذِینَ کفَرُوا عَلَی النَّارِ، 100 کهف(18) : عَرَضنا جَهَنَّمَ یومَئِذٍ لِلکافِرِینَ عَرضاً و 45 شوری(42) تَراهُم یعرَضُونَ عَلَیها خاشِعینَ مِنَ الذُّلِّ به روشنی معلوم می‌شود آتشی که صبح و شام] همواره [بر آن عرضه می‌شوند، همان آتش جهنّم در قیامت است؛ و جملات این آیه مثل بسیاری از آیات دیگر برای شیوایی در کلام جابجا شده است؛ برای توضیح بیشتر و مثالهای جابجایی کلام در قرآن، آیه 142 اعراف(7) و زیرنویس مربوطه را ملاحظه فرمایید. ضمناً مراد از تعبیر غُدُوًّا وَ عَشِیا (بامداد و شامگاه) در این آیه تداوم و پیوستگی زمانی است، مشابه آیات 62 مریم(18) ، 18 روم(30) ، 52 انعام(6) و 55 غافر(40).
وَ إِذْ يَتَحاجُّونَ فِي النَّارِ فَيَقُولُ الضُّعَفاءُ لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعاً فَهَلْ أَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنَّا نَصِيباً مِنَ النَّارِ ﴿۴۷﴾
آن دم که در آتش دوزخ محاجّه می‌کنند، ضعیفان [دنباله‌رو] به سروری‌خواهان گویند: ما پیرو شما بودیم، آیا ممکن است بخشی از مجازات آتش را از ما بازدارید؟472
غافر (40)
47
قالَ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُلٌّ فِيها إِنَّ اللَّهَ قَدْ حَكَمَ بَيْنَ الْعِبادِ ﴿۴۸﴾
سروری‌خواهان پاسخ می‌دهند(1): همه ما در آتش خواهیم بود، خدا میان بندگانش داوری کرده است(2).472
غافر (40)
48
امور محقق الوقوع در زبان عرب با فعل ماضی بیان می‌شود، ولی در ترجمه ناگزیر باید به صورت مضارع ترجمه شود. فعل «قال» در آیه بعدی نیز از همین مقوله است.
مجادله اهل آتش که در دو آیه اخیر آمده، به بیان دیگر در آیات 166 و 167 بقره(2) ، 38 و 39 اعراف(7) ، 21 و 22 ابراهیم(14) و 31-33 سبأ(34) آمده است.
وَ قالَ الَّذِينَ فِي النَّارِ لِخَزَنَةِ جَهَنَّمَ ادْعُوا رَبَّكُمْ يُخَفِّفْ عَنَّا يَوْماً مِنَ الْعَذابِ ﴿۴۹﴾
و کسانی که در آتشند، به نگهبانان دوزخ می‌گویند: از صاحب‌اختیارتان بخواهید که یک روز از مجازات را به ما تخفیف دهد(1).472
غافر (40)
49
درخواستشان پذیرفتنی نیست؛ به آیه 36 فاطر(35) توجّه فرمایید.
قالُوا أَ وَ لَمْ تَكُ تَأْتِيكُمْ رُسُلُكُمْ بِالْبَيِّناتِ قالُوا بَلى قالُوا فَادْعُوا وَ ما دُعاءُ الْكافِرِينَ إِلاَّ فِي ضَلالٍ ﴿۵۰﴾
آنان پاسخ می‌دهند: مگر رسولان شما نشانه‌های روشن بر شما ارائه نکردند(1)؟! می‌گویند: چرا؛ و مأموران می‌گویند: پس [بی‌نتیجه] درخواست کنید و درخواست انکارورزان جز در تباهی نیست.473
غافر (40)
50
به آیه 15 اسراء(17) و ما کنا معذبین حتّی نبعث رسولاً توجّه فرمایید.
إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهادُ ﴿۵۱﴾
ما رسولانِ خود و اهل ایمان را در زندگی دنیا و روزی که گواهان [به شهادت] برخیزند(1)، یاری می‌کنیم(2).473
غافر (40)
51
منظور قیامت است؛ آیه 18 هود(11) که اشاره به گفتار گواهان دارد، مؤید آنست.
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیات 171 و 172 صافات(37) آمده است.
يَوْمَ لا يَنْفَعُ الظَّالِمِينَ مَعْذِرَتُهُمْ وَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ ﴿۵۲﴾
روزی که عذرخواهی ستمگران سودی به حالشان نخواهد داشت؛ آنان مورد نفرین [خدا و مردم] هستند و دشواری آخرت را [در انتظار] دارند.473
غافر (40)
52
وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الْهُدى وَ أَوْرَثْنا بَنِي إِسْرائِيلَ الْكِتابَ ﴿۵۳﴾
به موسی [مقام] هدایت بخشیدیم و کتاب[ش] را به دودمان یعقوب(1) میراث دادیم؛473
غافر (40)
53
به زیرنویس اوّل آیه 83 بقره(2) و نیز زیرنویس آیه 105 اعراف(7) مراجعه فرمایید.
هُدىً وَ ذِكْرى لِأُولِي الْأَلْبابِ ﴿۵۴﴾
که هدایت و تذکر است برای خردمندانِ با خلوص(1).473
غافر (40)
54
به زیرنویس اول آیه 269 بقره(2) مراجعه فرمایید.