ما خَلَقْناهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ ﴿۳۹﴾
آنها را به حق [و با هدف] آفریدیم، ولی بیشترشان نمی‌دانند.497
دخان (44)
39
إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ مِيقاتُهُمْ أَجْمَعِينَ ﴿۴۰﴾
تحقیقاً روز داوری وعده‌گاه همه آنان است(1)،498
دخان (44)
40
به آیات 14 و 15 مرسلات(77) توجّه فرمایید.
يَوْمَ لا يُغْنِي مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَيْئاً وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ ﴿۴۱﴾
روزی که هیچ دوستی برای دوست خود سودمند نمی‌باشد و [از هیچ سو] مورد یاری قرار نگیرند(1)،498
دخان (44)
41
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیه 19 انفطار(82): یومَ لا تَملِک نَفسٌ لِنَفسٍ شَیئا وَ الأمرُ یومَئِذٍ للّه و 10 تا 14 معارج(70) و 34 تا 37 عبس(80): یومَ یفِرُّ المَرءُ مِن أَخِیهِ وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِیهِ لِکلِّ امرِئٍ مِنهُم یومَئِذٍ شَأنٌ یغنِیهِ آمده است.
إِلاَّ مَنْ رَحِمَ اللَّهُ إِنَّهُ هُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ ﴿۴۲﴾
مگر کسی که خدا [بر او] رحم کند(1)؛ که او فرا دست و مهربان است.498
دخان (44)
42
در باب نجات و کامیابی روز قیامت ناشی از رحم خدا، آیات 16 انعام(6) ، 9 غافر(40) و 28 حدید(57) را ملاحظه فرمایید. ضمناً توجه داریم که استثناء در آیه مورد بحث، منقطع است؛ در زبان عربی، استثناء به دو صورت متصل و منقطع به کار می‌رود. برخلاف استثناء متصل، در استثناء منقطع، ماهیت مستثنی متفاوت از ماهیت مستثنی عنه است و معنای جمله مقدّم، بدون لحاظ جمله استثناء نیز، صحیح و کامل است. این نوع استثناء در فارسی و سایر زبانها وجود ندارد. موارد دیگری از استثناء منقطع را در آیات 62 مریم(19) ، 88 شعراء(26) ، 25 واقعه(56) و 25 نبأ(78) ملاحظه فرمایید.
إِنَّ شَجَرَةَ الزَّقُّومِ ﴿۴۳﴾
مسلّماً درخت زقوم، غذای گناهکار [ان] است(1)؛498
دخان (44)
43
توصیف بیشتر این درخت در آیات 62-65 صافات(37) آمده است.
طَعامُ الْأَثِيمِ ﴿۴۴﴾
ترجمه این آیه، در آیه قبل ادغام شده است.498
دخان (44)
44
كَالْمُهْلِ يَغْلِي فِي الْبُطُونِ ﴿۴۵﴾
همچون فلز گداخته؛ در شکمها می‌جوشد،498
دخان (44)
45
كَغَلْيِ الْحَمِيمِ ﴿۴۶﴾
به سان جوشش آب داغ.498
دخان (44)
46
خُذُوهُ فَاعْتِلُوهُ إِلى سَواءِ الْجَحِيمِ ﴿۴۷﴾
[خطاب می‌رسد:] آن [ستمگر] را بگیرید و به میان دوزخ درافکنید.498
دخان (44)
47
ثُمَّ صُبُّوا فَوْقَ رَأْسِهِ مِنْ عَذابِ الْحَمِيمِ ﴿۴۸﴾
آنگاه از مجازات آب داغ بر سرش فرو ریزید.498
دخان (44)
48