إِنَّ هؤُلاءِ لَيَقُولُونَ ﴿۳۴﴾
این [منکر] ان می‌گویند: جز مرگِ نخستینِ ما، هیچ [خبری] نیست(1) و برانگیخته نخواهیم شد؛497
دخان (44)
34
منظورشان به طور روشن‌تر در آیه 29 انعام(6) بیان شده است.
إِنْ هِيَ إِلاَّ مَوْتَتُنَا الْأُولى وَ ما نَحْنُ بِمُنْشَرِينَ ﴿۳۵﴾
ترجمه این آیه، در آیه قبل ادغام شده است.497
دخان (44)
35
فَأْتُوا بِآبائِنا إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ ﴿۳۶﴾
و اگر راست می‌گویید، پدران ما را بازآرید.497
دخان (44)
36
أَ هُمْ خَيْرٌ أَمْ قَوْمُ تُبَّعٍ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ أَهْلَكْناهُمْ إِنَّهُمْ كانُوا مُجْرِمِينَ ﴿۳۷﴾
آیا ایشان مهمترند، یا قومِ [نیرومندِ] «تبّع»(1) و پیشینیان آنان که چون بزهکار بودند، هلاکشان کردیم.497
دخان (44)
37
«تُبَّع» لقب عدّه‌ای از پادشاهان یمن در قرن 4 و 5 میلادی است.
وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما لاعِبِينَ ﴿۳۸﴾
آسمانها و زمین و مابین آنها را به بازیچه نیافریده‌ایم.497
دخان (44)
38
ما خَلَقْناهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ ﴿۳۹﴾
آنها را به حق [و با هدف] آفریدیم، ولی بیشترشان نمی‌دانند.497
دخان (44)
39
إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ مِيقاتُهُمْ أَجْمَعِينَ ﴿۴۰﴾
تحقیقاً روز داوری وعده‌گاه همه آنان است(1)،498
دخان (44)
40
به آیات 14 و 15 مرسلات(77) توجّه فرمایید.
يَوْمَ لا يُغْنِي مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَيْئاً وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ ﴿۴۱﴾
روزی که هیچ دوستی برای دوست خود سودمند نمی‌باشد و [از هیچ سو] مورد یاری قرار نگیرند(1)،498
دخان (44)
41
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیه 19 انفطار(82): یومَ لا تَملِک نَفسٌ لِنَفسٍ شَیئا وَ الأمرُ یومَئِذٍ للّه و 10 تا 14 معارج(70) و 34 تا 37 عبس(80): یومَ یفِرُّ المَرءُ مِن أَخِیهِ وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِیهِ لِکلِّ امرِئٍ مِنهُم یومَئِذٍ شَأنٌ یغنِیهِ آمده است.
إِلاَّ مَنْ رَحِمَ اللَّهُ إِنَّهُ هُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ ﴿۴۲﴾
مگر کسی که خدا [بر او] رحم کند(1)؛ که او فرا دست و مهربان است.498
دخان (44)
42
در باب نجات و کامیابی روز قیامت ناشی از رحم خدا، آیات 16 انعام(6) ، 9 غافر(40) و 28 حدید(57) را ملاحظه فرمایید. ضمناً توجه داریم که استثناء در آیه مورد بحث، منقطع است؛ در زبان عربی، استثناء به دو صورت متصل و منقطع به کار می‌رود. برخلاف استثناء متصل، در استثناء منقطع، ماهیت مستثنی متفاوت از ماهیت مستثنی عنه است و معنای جمله مقدّم، بدون لحاظ جمله استثناء نیز، صحیح و کامل است. این نوع استثناء در فارسی و سایر زبانها وجود ندارد. موارد دیگری از استثناء منقطع را در آیات 62 مریم(19) ، 88 شعراء(26) ، 25 واقعه(56) و 25 نبأ(78) ملاحظه فرمایید.
إِنَّ شَجَرَةَ الزَّقُّومِ ﴿۴۳﴾
مسلّماً درخت زقوم، غذای گناهکار [ان] است(1)؛498
دخان (44)
43
توصیف بیشتر این درخت در آیات 62-65 صافات(37) آمده است.