وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِيٍّ إِلاَّ إِذا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّيْطانُ فِي أُمْنِيَّتِهِ فَيَنْسَخُ اللَّهُ ما يُلْقِي الشَّيْطانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ آياتِهِ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿۵۲﴾
قبل از تو رسول و پیامبری(1) نفرستادیم، مگر اینکه وقتی آرزو[ی موفقیت] می‌کرد، شیطان [با القای شبهه در مردم(2)] در آرزوی وی [مانع] می‌افکند؛ امّا خدا القای دسیسه شیطان را از میان می‌بَرَد، و آیات خویش را استحکام می‌بخشد؛ و خدا دانایی فرزانه است؛338
حج (22)
52
واژه «رسول» و «نبی» وقتی به همراه یکدیگر ذکر شود، هر یک معنی مستقل خود را دارد. زمخشری در کشاف گفته است: «رسول» کسی است که کتاب جدیدی آورده؛ امّا «نبی» صاحب شریعت جدیدی نیست، بلکه همان دین رسول را تبلیغ می‌کند.
برای توجیه افزوده، به آیات 112 انعام(6) و 26 فصلت(41) توجّه فرمایید.
لِيَجْعَلَ ما يُلْقِي الشَّيْطانُ فِتْنَةً لِلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْقاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ وَ إِنَّ الظَّالِمِينَ لَفِي شِقاقٍ بَعِيدٍ ﴿۵۳﴾
تا آنچه را شیطان القاء کرد برای بیماردلان و سخت دلان وسیله آزمون قرار دهد؛ البته ستم‌پیشگان در ستیزه‌ای بی‌پایان قرار دارند؛338
حج (22)
53
وَ لِيَعْلَمَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَيُؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَ إِنَّ اللَّهَ لَهادِ الَّذِينَ آمَنُوا إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿۵۴﴾
و نیز هدف این بود که اهل دانش [با وجود القائات شیاطین] تشخیص دهند که گفتار پیامبران [کلام] حقّی است از جانب صاحب‌اختیار تو و به آن بگروند و قلبهاشان در برابر آن فروتن گردد؛ و بی‌گمان خدا راهبر(1) باورداران به راهی راست(2)است.338
حج (22)
54
عبارت لهادِ الذین در اصل لهادی الذین بوده است.
برای شناخت سریع‌تر راه راست به زیرنویسآیه 153 انعام(6) در مورد ده فرمان قرآنی مراجعه فرمایید.
وَ لا يَزالُ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي مِرْيَةٍ مِنْهُ حَتَّى تَأْتِيَهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً أَوْ يَأْتِيَهُمْ عَذابُ يَوْمٍ عَقِيمٍ ﴿۵۵﴾
انکارورزان پیوسته در مورد قرآن تردید دارند تا آنگاه که رستاخیز ناگهان فرا رسد، یا به مجازاتِ روزی بی‌فردا(1) گرفتار آیند.338
حج (22)
55
تفسیر روح‌المعانی احتمال داده که منظور روز مرگ است که برای محتضر فردایی وجود ندارد؛ در مورد مجازات روز مرگ ستمگران، به آیات 93 انعام(6) ، 50 انفال(8) و 27 محمد(47) توجّه فرمایید.
الْمُلْكُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فَالَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ ﴿۵۶﴾
در آن روز، فرمانروایی خاصّ خداست؛ میانشان داوری می‌کند؛ آنگاه مؤمنانِ نیک‌رفتار در باغهای پرنعمت بهشت مستقر خواهند شد.339
حج (22)
56
وَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا فَأُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ ﴿۵۷﴾
و کسانی که انکار ورزیدند و آیات ما را دروغ شمردند، مجازاتی(1) ذلّت‌بار در انتظار خواهند داشت.339
حج (22)
57
برای توجیه ترجمه «عذاب» به مجازات، به زیرنویس آیه 46 انبیاء(21) مراجعه فرمایید.
وَ الَّذِينَ هاجَرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ ثُمَّ قُتِلُوا أَوْ ماتُوا لَيَرْزُقَنَّهُمُ اللَّهُ رِزْقاً حَسَناً وَ إِنَّ اللَّهَ لَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ ﴿۵۸﴾
و کسانی که در راه خدا هجرت کردند، آنگاه کشته شدند یا مرگشان فرا رسید، خدا از روزی نیکو برخوردارشان می‌گرداند، که خدا بهترین روزی‌‌دهنده است(1).339
حج (22)
58
مفهوم آیه به بیان دیگر در نیمه دوّم آیه 100 نساء(4) آمده است.
لَيُدْخِلَنَّهُمْ مُدْخَلاً يَرْضَوْنَهُ وَ إِنَّ اللَّهَ لَعَلِيمٌ حَلِيمٌ ﴿۵۹﴾
مسلّماً آنان را در محلّ دلخواهشان مستقر گرداند(1)، و به راستی خدا دانایی است بردبار.339
حج (22)
59
بشارت به دخول در محلّ مورد رضایت، به جبران اخرجوا من دیار هم بغیر حق در آیه 40 حج(همین سوره)می‌باشد.
ذلِكَ وَ مَنْ عاقَبَ بِمِثْلِ ما عُوقِبَ بِهِ ثُمَّ بُغِيَ عَلَيْهِ لَيَنْصُرَنَّهُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ ﴿۶۰﴾
[حکم خدا] این است، و هر که متناسب با تعدی که به او شده است، معامله به مثل کند و مورد ستم [بیشتری] قرار گیرد، قطعاً خدا یاری‌اش خواهد کرد؛ و خدا گذشت کننده‌ای آمرزگار است.339
حج (22)
60
ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهارِ وَ يُولِجُ النَّهارَ فِي اللَّيْلِ وَ أَنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ ﴿۶۱﴾
این [یاری] از آن جهت است که خدا [همه چیز را دگرگون می‌کند، همان‌گونه که] شب را در روز می‌کشاند و روز را در شب، و از آن جهت که خدا شنوا و بیناست.339
حج (22)
61