ثُمَّ أَنْتُمْ هؤُلاءِ تَقْتُلُونَ أَنْفُسَكُمْ وَ تُخْرِجُونَ فَرِيقاً مِنْكُمْ مِنْ دِيارِهِمْ تَظاهَرُونَ عَلَيْهِمْ بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ إِنْ يَأْتُوكُمْ أُسارى تُفادُوهُمْ وَ هُوَ مُحَرَّمٌ عَلَيْكُمْ إِخْراجُهُمْ أَ فَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتابِ وَ تَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَما جَزاءُ مَنْ يَفْعَلُ ذلِكَ مِنْكُمْ إِلاَّ خِزْيٌ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ يُرَدُّونَ إِلى أَشَدِّ الْعَذابِ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ ﴿۸۵﴾
ولی [با این عهد و اقرار] همین شما یکدیگر را می‌کشید و گروهی از خودتان را از سرزمین خویش آواره می‌کنید، [در حالی که] بر ضدّ ایشان به گناه و تجاوز همداستان می‌شوید؛ و اگر [تبعیدشده‌ها] در حال اسارت(1) نزد شما آیند، [در برابر آزادی‌شان] غرامت می‌دهید، حال آنکه بیرون راندنشان [که منجر به اسارتشان شده است، از آغاز] بر شما حرام بود(2)؛ آیا پاره‌ای از [احکام] کتاب [خدا] را می‌پذیرید و برخی دیگر را انکار می‌کنید؟ سزای هر کس از شما که چنین کند، جز رسوایی در زندگی دنیا نیست و روز رستاخیز هم به سخت‌ترین مجازات باز برده خواهند شد؛ و خدا از آنچه می‌کنید غافل نیست.13
بقره (2)
85
اساری: جمع اسیر.
در نظام قبیله‌ای عربستان، هر کس باید منتسب به قبیله‌ای می‌بود، اگر نه ممکن بود او را اسیر نموده، به بردگی برند. در بین یهودیان حسد و کینه رواج داشت و هرازگاه بر عدّه‌ای از همکیشان خود شوریده اخراجشان می‌کردند؛ ولی اگر آن عدّه توسّط قبیله دیگری اسیر می‌شدند، به عرق یهودیتشان برخورده آنان را بازخرید می‌کردند.
أُولئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الْحَياةَ الدُّنْيا بِالْآخِرَةِ فَلا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ ﴿۸۶﴾
آنان کسانی هستند که زندگانی دنیا را به [بهای] آخرت خریده‌اند، از این روی مجازاتشان سبک نخواهد شد و مورد یاری قرار نخواهند گرفت.13
بقره (2)
86
وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ وَ قَفَّيْنا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَ آتَيْنا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّناتِ وَ أَيَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَ فَكُلَّما جاءَكُمْ رَسُولٌ بِما لا تَهْوى أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقاً كَذَّبْتُمْ وَ فَرِيقاً تَقْتُلُونَ ﴿۸۷﴾
به موسی کتاب دادیم و از پی او رسولانی پی در پی فرستادیم و به عیسی فرزند مریم نشانه‌های روشن دادیم و او را توسّط جبرئیل(1) نیرومند کردیم؛ چرا هر گاه رسولی پیامی خلاف پسند نفس شما آورد، گردن افراختید؛ گروهی را دروغ‌پرداز شمردید و گروهی را به قتل رساندید؟13
بقره (2)
87
روح القدس نام دیگر جبرئیل است؛ آیات 102 نحل(16) و 97 بقره(2) را با یکدیگر مقایسه فرمایید.
وَ قالُوا قُلُوبُنا غُلْفٌ بَلْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِكُفْرِهِمْ فَقَلِيلاً ما يُؤْمِنُونَ ﴿۸۸﴾
گفتند: قلبهای ما در پرده(1) است؛ [نه،] بلکه خدا آنان را به خاطر انکارشان نفرین کرده است و عدّه کمی [از آنان] ایمان می‌آورند(2)13
بقره (2)
88
مفهوم این بخش از آیه، به بیان واضح‌تر در آیه 5 فصلت(41) آمده است. مشابه این عذر را به بیان دیگر، همشهریان شعیب آوردند که در نیمه اوّل آیه 91 هود(11) آمده است؛ ضمناً واژه «غلف» جمع «اَغلَف» به معنی بسته و پوشیده است.
حرف «ما» زائد است و برای تأکید معنی قلّت آمده است.
وَ لَمَّا جاءَهُمْ كِتابٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُمْ وَ كانُوا مِنْ قَبْلُ يَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا فَلَمَّا جاءَهُمْ ما عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الْكافِرِينَ ﴿۸۹﴾
و چون کتابی از جانب خدا بر آنان رسید که کتابشان را تصدیق می‌کرد، و با آنکه از قبل [به انتظار رسیدن این کتاب] امید پیروزی بر انکارورزان داشتند، همین که آیین جدید که [از قبل] می‌شناختند(1) بر ایشان عرضه شد، انکارش کردند! نفرین خدا بر آن انکارورزان.14
بقره (2)
89
چنان می‌شناختند که در آیات 146 بقره(همین سوره) و 20 انعام(6) توصیف شده است یعرفونه کما یعرفون ابناءهم.
بِئْسَمَا اشْتَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ أَنْ يَكْفُرُوا بِما أَنْزَلَ اللَّهُ بَغْياً أَنْ يُنَزِّلَ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ عَلى مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ فَباؤُ بِغَضَبٍ عَلى غَضَبٍ وَ لِلْكافِرِينَ عَذابٌ مُهِينٌ ﴿۹۰﴾
خود را به بد بهایی فروختند، که کتابی را که خدا نازل کرده است، انکار کردند، آن هم با انگیزه حسد و برتری‌خواهی، که چرا خدا فزون‌بخشی خویش را بر هر که از بندگان خود که بخواهد، ارزانی می‌دارد(1) [به واسطه این حسد،] بیش از پیش به خشم [خدا(2)] گرفتار شدند؛ و انکارورزان مجازاتی ذلّت‌بار [در انتظار] دارند.14
بقره (2)
90
منظور یهودیان این است که چرا فضل خدا به طایفه یهود اختصاص داده نشده است؛ زیرا خود را برتر می‌دانستند.
یعنی به دنبال خشم خدا که بر اثر انکار انجیل شامل حالشان گردید، به خشم دیگری بر اثر انکار قرآن گرفتار شدند.
وَ إِذا قِيلَ لَهُمْ آمِنُوا بِما أَنْزَلَ اللَّهُ قالُوا نُؤْمِنُ بِما أُنْزِلَ عَلَيْنا وَ يَكْفُرُونَ بِما وَراءَهُ وَ هُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقاً لِما مَعَهُمْ قُلْ فَلِمَ تَقْتُلُونَ أَنْبِياءَ اللَّهِ مِنْ قَبْلُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ﴿۹۱﴾
و چون به آنان گفته شود: به قرآنی که خدا نازل کرده است ایمان آورید، می‌گویند: [تنها] به تورات که بر خود ما نازل شده است ایمان داریم و غیر آن را انکار می‌کنند؛ در حالی که قرآن سخنی است حق و کتاب آنان را تصدیق می‌کند؛ به آنان بگو: اگر شما [واقعاً به کتاب خود] ایمان دارید، چگونه در گذشته پیامبران خدا را به قتل می‌رساندید.14
بقره (2)
91
وَ لَقَدْ جاءَكُمْ مُوسى بِالْبَيِّناتِ ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَنْتُمْ ظالِمُونَ ﴿۹۲﴾
موسی نشانه‌های روشن برای [هدایت] شما آورده(1)، [با این همه] شما ستمگرانه در غیابش(2) گوساله را [به پرستش] گرفتید(3)14
بقره (2)
92
این نشانه‌ها را در آیات 107 و 108 اعراف(7) و 63 شعراء(26) ملاحظه فرمایید.
بعد از رفتن موسی به کوه طور؛ به آیه 51 بقره(2) مراجعه فرمایید.
شرح کامل این ماجرا را در آیات 83 تا 98 طه(20) ملاحظه فرمایید.
وَ إِذْ أَخَذْنا مِيثاقَكُمْ وَ رَفَعْنا فَوْقَكُمُ الطُّورَ خُذُوا ما آتَيْناكُمْ بِقُوَّةٍ وَ اسْمَعُوا قالُوا سَمِعْنا وَ عَصَيْنا وَ أُشْرِبُوا فِي قُلُوبِهِمُ الْعِجْلَ بِكُفْرِهِمْ قُلْ بِئْسَما يَأْمُرُكُمْ بِهِ إِيمانُكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ﴿۹۳﴾
[به یاد آرید] هنگامی که کوه طور را بر فرازتان افراشتیم و از شما پیمان گرفتیم که: آنچه [از احکام تورات(4)] به شما داده‌ایم، جدّی بگیرید و [به کلام خدا] گوش فرا دهید(5)؛ گفتند: شنیدیم و نافرمانی کردیم و بر اثر کفرورزیشان، [مِهر] گوساله در دلشان سرشته شد؛ [به آنان] بگو: اگر [دعوی] ایمان دارید، ایمانتان فرمانهای بدی به شما می‌دهد.14
بقره (2)
93
از نظر توجیه افزوده، با آیه 145 اعراف(7) مقایسه فرمایید.
اشاره به ده فرمان است که در آیات 83 و 84 بقره(همین سوره) آمده است.
قُلْ إِنْ كانَتْ لَكُمُ الدَّارُ الْآخِرَةُ عِنْدَ اللَّهِ خالِصَةً مِنْ دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ ﴿۹۴﴾
بگو: اگر [بهشت و] سرای آخرت نزد خدا ویژه شماست نه سایر مردم(1)، پس آرزوی مرگ کنید، اگر راست می‌گویید.15
بقره (2)
94
با آیه 111 بقره(2) مقایسه فرمایید. ضمناً آیه مورد بحث نظیر آیه 6 جمعه(62) می‌باشد.