قالُوا سُبْحانَكَ لا عِلْمَ لَنا إِلاَّ ما عَلَّمْتَنا إِنَّكَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ ﴿۳۲﴾
گفتند: تو را تقدیس می‌کنیم، ما جز آنچه به ما آموخته‌ای دانشی نداریم؛ که دانای فرزانه تویی، تو.6
بقره (2)
32
قالَ يا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمائِهِمْ فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ قالَ أَ لَمْ أَقُلْ لَكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَ ما كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ ﴿۳۳﴾
[خدا] گفت: ای آدم، فرشتگان را از خواصّ و کاربرد موجودات زمینی آگاه کن! و چون آگاهشان کرد، [خدا] گفت: مگر به شما نگفتم که من اسرار آسمانها و زمین را می‌دانم، و از هرچه آشکار می‌کنید و آنچه پنهان می‌داشتید، آگاهم؟6
بقره (2)
33
وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلِيسَ أَبى وَ اسْتَكْبَرَ وَ كانَ مِنَ الْكافِرِينَ ﴿۳۴﴾
[به یاد آر] زمانی را که به فرشتگان گفتیم: برای [بزرگداشت] آدم ابراز فروتنی(1) کنید؛ همه ابراز فروتنی کردند، جز ابلیس(2)، که سر باز زد و برتری جست(3) و در زمره انکارورزان شد.6
بقره (2)
34
برای توجیه ترجمه سجده به ابراز فروتنی، به زیرنویس آیه 50 کهف(18) مراجعه فرمایید.
استناء منقطع است و ابلیس از جنس فرشتگان نیست، به آیات 27 حجر(15) و 50 کهف(18) توجه فرمایید.
موجبات استکبار شیطان به زعم خودش در اینجا بیان نشده است؛ به آیات 12 اعراف(7) و 33 حجر(15) توجّه فرمایید.
وَ قُلْنا يا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَ كُلا مِنْها رَغَداً حَيْثُ شِئْتُما وَ لا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونا مِنَ الظَّالِمِينَ ﴿۳۵﴾
[آنگاه] گفتیم: ای آدم، تو و همسرت در این بهشت قرار و آرام گیرید و از [نعمتهای] آن فراوان و گوارا از هر جا که خواهید بخورید، ولی به این درخت نزدیک نشوید که در زمره ستمکاران خواهید بود(1).6
بقره (2)
35
در آیه 117 طه(20) به جای جمله «فتکونا من الظالمین» آمده است: «فتشقی» به رنج خواهی افتاد و دو آیه متوالی بعد از آن، این رنج را توضیح داده است؛ بنابراین ظلمی که در اینجا مطرح شده، ظلمِ به خودشان بوده نه معصیت که ظلم به خداست؛ مؤید آن آیه 23 اعراف(7) «ربنا ظلمنا انفسنا» است.
فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطانُ عَنْها فَأَخْرَجَهُما مِمَّا كانا فِيهِ وَ قُلْنَا اهْبِطُوا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَ لَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَ مَتاعٌ إِلى حِينٍ ﴿۳۶﴾
شیطان آنان را از [اجرای] آن [دستور] به لغزش انداخت و از نعمتی که در آن می‌زیستند خارجشان کرد، و گفتیم: [از بهشت] فرود آیید، در حالی که [با انبوه نسلتان] دشمن یکدیگرید؛ و تا زمانی محدود در زمین استقرار و برخورداری خواهید داشت(1).6
بقره (2)
36
برای تفصیل این آیه به آیات 20-25 اعراف(7) مراجعه فرمایید.
فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِماتٍ فَتابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ ﴿۳۷﴾
آنگاه آدم از صاحب‌اختیار خود سخنانی فرا گرفت(1) [و ابراز پشیمانی و توبه کرد]، و خدا هم [به رحمت خود] بر او بازگشت؛ که او بازپذیر و مهربان است.6
بقره (2)
37
سخنانی که در آیه 23 اعراف(7) آمده است.
قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْها جَمِيعاً فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدىً فَمَنْ تَبِعَ هُدايَ فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ ﴿۳۸﴾
گفتیم: [با انبوه نسل خود] همگی از بهشت فرود آیید و هر گاه(1) از جانب من رهنمودی برای شما آمد، کسانی که از هدایت من پیروی کنند، ترس و اندوهی نخواهند داشت(2)؛7
بقره (2)
38
«امّا» به معنی «اگر که» مرکب از «ان» شرطی و «ما»ی تأکید است.
در این رابطه به آیات 127 انعام(6) ، 28 رعد(13) و 27 و 28 فجر(89) توجّه فرمایید؛ ضمناً معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیه 123 طه(20) آمده است.
وَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ ﴿۳۹﴾
و کسانی که انکار ورزیدند و آیات ما را دروغ شمردند، جاودانه دوزخی‌اند.7
بقره (2)
39
يا بَنِي إِسْرائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَ أَوْفُوا بِعَهْدِي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ وَ إِيَّايَ فَارْهَبُونِ ﴿۴۰﴾
ای دودمان یعقوب، نعمت مرا که بر شما ارزانی داشته‌ام(1) به خاطر آورید و به پیمان من(2) وفا کنید، تا به پیمان [خود با] شما(3) وفا کنم؛ و تنها از [کیفر] من بترسید؛7
بقره (2)
40
نمونه این نعمتها در آیات 49 و 57 بقره(2) و 5 و 6 قصص(28) آمده است.
اشاره به پیمانی که در آیات 83 و 84 بقره(همین سوره) ، 187 آل‌عمران(3) و آیه 12 مائده(5) آمده است.
همان آیه 12 مائده(5).
وَ آمِنُوا بِما أَنْزَلْتُ مُصَدِّقاً لِما مَعَكُمْ وَ لا تَكُونُوا أَوَّلَ كافِرٍ بِهِ وَ لا تَشْتَرُوا بِآياتِي ثَمَناً قَلِيلاً وَ إِيَّايَ فَاتَّقُونِ ﴿۴۱﴾
به آنچه نازل کرده‌ام، که کتاب شما را تصدیق می‌کند، باور آورید و نخستین منکر آن نباشید، و آیات مرا به بهایی ناچیز مفروشید و تنها از من پروا کنید؛7
بقره (2)
41