قُلْ هَلُمَّ شُهَداءَكُمُ الَّذِينَ يَشْهَدُونَ أَنَّ اللَّهَ حَرَّمَ هذا فَإِنْ شَهِدُوا فَلا تَشْهَدْ مَعَهُمْ وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا وَ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَ هُمْ بِرَبِّهِمْ يَعْدِلُونَ ﴿۱۵۰﴾
بگو: گواهان خود را که گواهی دهند خدا این[ها] را حرام کرده است، بیاورید(1)؛ اگر [به فرض] گواهی دادند، تو با آنان هماهنگ مشو؛ و هوسهای کسانی را که آیات ما را دروغ شمردند و به آخرت باور ندارند و [افرادی بی‌پایه را] با صاحب‌اختیار خویش همتا قرار می‌دهند، پیروی مکن.148
انعام (6)
150
مضمون این آیه در رابطه با آیات 138 و 139 انعام(همین سوره) است. ضمناً واژه «هَلُمَّ» اسم فعل است و برای مفرد، مثنّی و جمع، و مذکر و مؤنث یکسان به کار می‌رود.
قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلاَّ تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ مِنْ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَ إِيَّاهُمْ وَ لا تَقْرَبُوا الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ ﴿۱۵۱﴾
بگو: بیایید تا آنچه صاحب‌اختیارتان بر شما حرام کرده است، بیان کنم؛ هیچ چیز [و هیچ کس] را [در توان و تدبیر] با او شریک نشمارید(1) و نسبت به پدر و مادر نیکی کنید(2)؛ و فرزندان خود را از [ترس] تنگدستی مکشید؛ این ما هستیم که شما و آنان را روزی می‌دهیم(3)؛ و به بی‌شرمی‌ها، چه آشکار و چه پنهان نزدیک مشوید؛ و کسی را که خدا [کشتنش را] حرام کرده است، مکشید، مگر به حق؛ این است(4) [آنچه خدا] شما را به آن سفارش کرده است، بسا که خردورزی کنید.148
انعام (6)
151
اولین مورد محرّمات ذکرشده در آیه، مهمّ‌ترین آنهاست؛ آیه 48 نساء(4) مؤید این معنی است.
در قرآن کریم علاوه بر این مورد، در چند مورد دیگر نیز احسان، به پدر و مادر، بلافاصله بعد از امر به توحید و ترک شرک آمده است مثل آیات 83 بقره(2) ، 36 نساء(4) ، 23 اسراء(17) و 13 و 14 لقمان(31) که نشان اهمیت آن است.
به آیه 6 هود(11) توجّه فرمایید.
در مورد کلمه «ذلکم» به زیرنویس آیه 95 انعام(همین سوره) مراجعه فرمایید.
وَ لا تَقْرَبُوا مالَ الْيَتِيمِ إِلاَّ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَ أَوْفُوا الْكَيْلَ وَ الْمِيزانَ بِالْقِسْطِ لا نُكَلِّفُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها وَ إِذا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَ لَوْ كانَ ذا قُرْبى وَ بِعَهْدِ اللَّهِ أَوْفُوا ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ ﴿۱۵۲﴾
به مال یتیم نزدیک نشوید(1)، مگر به بهترین شیوه(2)، تا به مرحله رشد(3) برسد؛ [سنجشِ] پیمانه و ترازو را عادلانه کامل کنید؛ هیچ کس را جز به اندازه توانش تکلیف نمی‌کنیم؛ و چون اظهار نظر می‌کنید، عدالت را رعایت کنید، هرچند درباره خویشاوند باشد(4)؛ و به عهد خدا وفا کنید؛ این است [آنچه خدا] شما را به آن سفارش کرده است، بسا که پند پذیرند(5)؛149
انعام (6)
152
به آیه 10 نساء(4) توجّه فرمایید.
به آیه 6 نساء(4) توجّه فرمایید.
منظور از «اَشُدّ» همان رشد مذکور در آیه 6 نساء(4) می‌باشد.
به این موضوع مهمّ در آیه 135 نساء(4) نیز، به بیان دیگر اشاره شده است.
اصل «تَذَکرون»، «تَتَذَکرون» است.
وَ أَنَّ هذا صِراطِي مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ﴿۱۵۳﴾
و اینکه [آگاه باشید] این راه راست من است(1)، پس از آن پیروی کنید؛ و به راههای دیگر مروید که شما را از راه خدا پراکنده خواهند کرد؛ این است [آنچه خدا] شما را به آن سفارش کرده است، بسا که پرواپیشه شوید.149
انعام (6)
153
محتوای مجموعه آیات اخیر 151-153 انعام(6)، ده فرمان قرآنی است که خدا آنها را راه راست خود معرّفی کرده است.
ثُمَّ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ تَماماً عَلَى الَّذِي أَحْسَنَ وَ تَفْصِيلاً لِكُلِّ شَيْءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لَعَلَّهُمْ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ يُؤْمِنُونَ ﴿۱۵۴﴾
[به انبیای پیشین این آموزه‌ها را دادیم،] سپس برای تفصیل آن به موسی کتاب دادیم تا [شریعت] آن شخصیت نیکوکار کامل شود و بیان واضح هر چیزی و هدایت و رحمتی باشد، بسا که به لقای صاحب‌اختیارشان باور آورند.149
انعام (6)
154
وَ هذا كِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَكٌ فَاتَّبِعُوهُ وَ اتَّقُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ ﴿۱۵۵﴾
و این [قرآن] کتابی مبارک است که نازل کردیم، از آن پیروی کنید و پرواپیشه باشید، بسا که مورد رحمت قرار گیرید؛149
انعام (6)
155
أَنْ تَقُولُوا إِنَّما أُنْزِلَ الْكِتابُ عَلى طائِفَتَيْنِ مِنْ قَبْلِنا وَ إِنْ كُنَّا عَنْ دِراسَتِهِمْ لَغافِلِينَ ﴿۱۵۶﴾
تا نگویید: تنها بر دو گروه [یهود و نصاری] قبل از ما کتاب نازل شده است و ما از بحث و مطالعه [کتابِ] آنان بی‌خبر بودیم؛149
انعام (6)
156
أَوْ تَقُولُوا لَوْ أَنَّا أُنْزِلَ عَلَيْنَا الْكِتابُ لَكُنَّا أَهْدى مِنْهُمْ فَقَدْ جاءَكُمْ بَيِّنَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ كَذَّبَ بِآياتِ اللَّهِ وَ صَدَفَ عَنْها سَنَجْزِي الَّذِينَ يَصْدِفُونَ عَنْ آياتِنا سُوءَ الْعَذابِ بِما كانُوا يَصْدِفُونَ ﴿۱۵۷﴾
یا نگویید: اگر بر ما نیز کتاب نازل می‌شد، راه‌‌‌یافته‌تر از آنان بودیم؛ اینک برای شما نیز نشانه روشن و هدایت و رحمت از جانب صاحب‌اختیارتان فرا رسید؛ و کیست ستمکارتر از آن که آیات خدا را دروغ شمرْد و از آنها رویگردان شد؟ کسانی را که از آیات ما کناره گرفتند، به خاطر اعراض [بی‌دلیل]شان به مجازاتی سخت کیفر خواهیم داد.149
انعام (6)
157
هَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ أَنْ تَأْتِيَهُمُ الْمَلائِكَةُ أَوْ يَأْتِيَ رَبُّكَ أَوْ يَأْتِيَ بَعْضُ آياتِ رَبِّكَ يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آياتِ رَبِّكَ لا يَنْفَعُ نَفْساً إِيمانُها لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمانِها خَيْراً قُلِ انْتَظِرُوا إِنَّا مُنْتَظِرُونَ ﴿۱۵۸﴾
آیا [پس از آن همه اندرزهای رسا] جز این انتظار می‌برند که فرشتگان [مرگ(1)] به سراغشان آیند یا [مجازاتِ] پروردگارت و یا برخی از نشانه‌های [مجازات] ش(2) فرا رسد؟ روزی که برخی از نشانه‌های [مجازات] صاحب‌اختیارت آشکار شود، ایمان افرادی که قبلاً ایمان نداشته یا در پرتو ایمان دست به کار نیکی نزده‌اند، سودی به حالشان نخواهد داشت(3)؛ بگو: شما منتظر باشید، ما هم در انتظار خواهیم ماند.150
انعام (6)
158
برای توجیه افزوده، به نیمه دوم آیه 93 انعام(همین سوره) توجه فرمایید.
برای توجیه افزوده، با آیات 26 نحل(16) و 5 اعراف(7) مقایسه فرمایید. این نحوه بیان در آیه 2 حشر(59) نیز آمده است.
به آیه 18 نساء(4) توجّه فرمایید و مصداق آن را در آیه 90 یونس(10) ملاحظه فرمایید.
إِنَّ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَ كانُوا شِيَعاً لَسْتَ مِنْهُمْ فِي شَيْءٍ إِنَّما أَمْرُهُمْ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ يُنَبِّئُهُمْ بِما كانُوا يَفْعَلُونَ ﴿۱۵۹﴾
مسلّماً تو با کسانی که دین خویش را دستخوش تفرقه کردند و گروه گروه شدند، هیچ پیوند و بستگی نداری(1)؛ آنان کارشان فقط با خداست و [روز رستاخیز] از رفتاری که داشتند، آگاهشان خواهد ساخت(2)150
انعام (6)
159
زیرا توسّط تو، یک آیین بیشتر عرضه نداشتیم و یک نام بیشتر بر آن ننهادیم؛ به آیه 78 حج(22) هو سماکم المسلمین توجّه فرمایید.
به آیه 22 ق(50) توجّه فرمایید.