ثَمانِيَةَ أَزْواجٍ مِنَ الضَّأْنِ اثْنَيْنِ وَ مِنَ الْمَعْزِ اثْنَيْنِ قُلْ آلذَّكَرَيْنِ حَرَّمَ أَمِ الْأُنْثَيَيْنِ أَمَّا اشْتَمَلَتْ عَلَيْهِ أَرْحامُ الْأُنْثَيَيْنِ نَبِّئُونِي بِعِلْمٍ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ ﴿۱۴۳﴾
هشت [فرد یا چهار] زوج(1) [دام برای استفاده شما آفرید :] از [جنس] میشینه، زوج [نر و ماده، یا قوچ و میش(2)] و از [جنس] بزینه، زوج [نر و ماده، یا تَکه و بز(3)]؛ بگو: آیا [خدا] نرها را حرام کرده یا ماده‌ها را یا بچه‌ای که رحم ماده‌ها در بر گرفته است؟ اگر راست می‌گویید [در مورد تحریم آنها] مستند به دانش با من صحبت کنید.147
انعام (6)
143
در عین حال که زوج به معنی جفت است، در زبان عربی و نیز در زبان فارسی به هر یک از دو مورد یک زوج نیز زوج گفته می‌شود؛ چنان که زن و شوهر هر کدام زوج دیگری هستند، مثل آیه 37 احزاب(33) امسک علیک زوجک. به همین علت زوج را گاهی زوجین می‌گویند، مثل آیه 45 نجم(53) و انه خلق الزوجین الذکر والانثی. در آیه، اشاره به 4 جفت حیوان نر و ماده شده که دو جفت در این آیه و دو جفت در آیه بعد آمده است.
ضان: جمع ضائن و ضائنه: قوچ و میش؛ ضمناً واژه «معز» جمع «ماعز» به معنی بز می‌باشد.
واژه «گوسفند» نام عمومی میش، قوچ، بز و تَکه می‌باشد.
وَ مِنَ الْإِبِلِ اثْنَيْنِ وَ مِنَ الْبَقَرِ اثْنَيْنِ قُلْ آلذَّكَرَيْنِ حَرَّمَ أَمِ الْأُنْثَيَيْنِ أَمَّا اشْتَمَلَتْ عَلَيْهِ أَرْحامُ الْأُنْثَيَيْنِ أَمْ كُنْتُمْ شُهَداءَ إِذْ وَصَّاكُمُ اللَّهُ بِهذا فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى عَلَى اللَّهِ كَذِباً لِيُضِلَّ النَّاسَ بِغَيْرِ عِلْمٍ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ ﴿۱۴۴﴾
و [نیز] از شتران(1)، زوج نر و ماده و از [جنس] گاو، زوج نر و ماده آفرید؛ بگو: آیا [خدا] نرها را حرام کرده یا ماده‌ها را یا بچه‌ای که رحم ماده‌ها در بر گرفته است؟ مگر شما به هنگامی(2) که خدا بر این [تحریم] به شما توصیه کرد، گواه بودید؟ کیست ستمکارتر از آن که دروغ به خدا نسبت دهد(3) تا مردم را بدون تحقیق گمراه کند؟ [این ظلم است] و خدا ستمکاران را هدایت نخواهد کرد.147
انعام (6)
144
«ابل» به معنی شتران است و از لفظ خود مفرد ندارد.
دو واژه «إذ» و «إذا» هر دو به معنی «هنگامی که» است، با این تفاوت که «اذ» مربوط به گذشته، و «اذا» مربوط به آینده می‌باشد.
به زیرنویس آیه 21 انعام(همین سوره) مراجعه فرمایید.
قُلْ لا أَجِدُ فِي ما أُوحِيَ إِلَيَّ مُحَرَّماً عَلى طاعِمٍ يَطْعَمُهُ إِلاَّ أَنْ يَكُونَ مَيْتَةً أَوْ دَماً مَسْفُوحاً أَوْ لَحْمَ خِنزِيرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقاً أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ باغٍ وَ لا عادٍ فَإِنَّ رَبَّكَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۱۴۵﴾
بگو: در میان احکامی که بر من وحی شده است، چیزی را که خوردنش برای مصرف‌‌کننده حرام باشد نمی‌یابم، جز مردار یا خون ریخته یا گوشت خوک(1) که [همه] پلید است، یا ذبحی که منحرفانه نام غیر خدا بر آن(2) برده شده [و برای سلامت و خوشامد طاغوتها قربانی شده باشد]؛ و هر که با بی‌میلی و بدون تجاوز [از حدِ سدّ جوع] ناگزیر [از خوردن] گردد، قطعاً صاحب‌اختیار تو آمرزگاری است مهربان(3).147
انعام (6)
145
به زیرنویس دوّم آیه 173 بقره(2) توجّه فرمایید.
به زیرنویس سوم آیه 4 مائده(5) توجّه فرمایید.
محتوای آیه، در آیات 174 بقره(2) و 3 مائده(5) نیز آمده است.
وَ عَلَى الَّذِينَ هادُوا حَرَّمْنا كُلَّ ذِي ظُفُرٍ وَ مِنَ الْبَقَرِ وَ الْغَنَمِ حَرَّمْنا عَلَيْهِمْ شُحُومَهُما إِلاَّ ما حَمَلَتْ ظُهُورُهُما أَوِ الْحَوايا أَوْ مَا اخْتَلَطَ بِعَظْمٍ ذلِكَ جَزَيْناهُمْ بِبَغْيِهِمْ وَ إِنَّا لَصادِقُونَ ﴿۱۴۶﴾
بر یهودیان، هر حیوانی که سم یکپارچه دارد و نیز چربی گاو و گوسفند را حرام کردیم(1)، مگر چربیهایی که بر پشت آنهاست یا با امعاء و استخوانها آمیخته است؛ بدین قرار به کیفر برتری‌خواهی و تجاوزشان، آنان را مجازات کردیم و یقیناً راستگو هستیم.147
انعام (6)
146
گناهان یهودیان در آیه 160 نساء(4) روشن‌تر بیان شده است.
فَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقُلْ رَبُّكُمْ ذُو رَحْمَةٍ واسِعَةٍ وَ لا يُرَدُّ بَأْسُهُ عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِينَ ﴿۱۴۷﴾
اگر تو را دروغ‌پرداز شمردند، بگو: [با آنکه] صاحب‌اختیار شما دارای رحمتی گسترده است، سختگیری‌اش از بزهکاران بازگردانده نخواهد شد.148
انعام (6)
147
سَيَقُولُ الَّذِينَ أَشْرَكُوا لَوْ شاءَ اللَّهُ ما أَشْرَكْنا وَ لا آباؤُنا وَ لا حَرَّمْنا مِنْ شَيْءٍ كَذلِكَ كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ حَتَّى ذاقُوا بَأْسَنا قُلْ هَلْ عِنْدَكُمْ مِنْ عِلْمٍ فَتُخْرِجُوهُ لَنا إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَ إِنْ أَنْتُمْ إِلاَّ تَخْرُصُونَ ﴿۱۴۸﴾
شرک‌‌‌ورزان [برای تبرئه خویش] خواهند گفت: اگر خدا می‌خواست، ما و پدرانمان شرک نمی‌ورزیدیم و چیزی را [خودسرانه] تحریم نمی‌کردیم؛ پیشینیان آنان نیز همین گونه [حق را] دروغ شمردند، تا سختگیری ما را چشیدند؛ بگو: آیا [بر این گفتار] دلیل قاطعی دارید تا ارائه دهید؟ فقط پیرو گمانید و جز به حدس و تخمین سخن نمی‌گویید.148
انعام (6)
148
قُلْ فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ الْبالِغَةُ فَلَوْ شاءَ لَهَداكُمْ أَجْمَعِينَ ﴿۱۴۹﴾
بگو: برهان رسا ویژه خداست؛ و اگر می‌خواست، همه شما را [جبرا] هدایت می‌کرد [ولی حکمتش اختیار را تجویز کرد(1)].148
انعام (6)
149
به آیه 3 انسان(76) توجّه فرمایید.
قُلْ هَلُمَّ شُهَداءَكُمُ الَّذِينَ يَشْهَدُونَ أَنَّ اللَّهَ حَرَّمَ هذا فَإِنْ شَهِدُوا فَلا تَشْهَدْ مَعَهُمْ وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا وَ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَ هُمْ بِرَبِّهِمْ يَعْدِلُونَ ﴿۱۵۰﴾
بگو: گواهان خود را که گواهی دهند خدا این[ها] را حرام کرده است، بیاورید(1)؛ اگر [به فرض] گواهی دادند، تو با آنان هماهنگ مشو؛ و هوسهای کسانی را که آیات ما را دروغ شمردند و به آخرت باور ندارند و [افرادی بی‌پایه را] با صاحب‌اختیار خویش همتا قرار می‌دهند، پیروی مکن.148
انعام (6)
150
مضمون این آیه در رابطه با آیات 138 و 139 انعام(همین سوره) است. ضمناً واژه «هَلُمَّ» اسم فعل است و برای مفرد، مثنّی و جمع، و مذکر و مؤنث یکسان به کار می‌رود.
قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلاَّ تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ مِنْ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَ إِيَّاهُمْ وَ لا تَقْرَبُوا الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ ﴿۱۵۱﴾
بگو: بیایید تا آنچه صاحب‌اختیارتان بر شما حرام کرده است، بیان کنم؛ هیچ چیز [و هیچ کس] را [در توان و تدبیر] با او شریک نشمارید(1) و نسبت به پدر و مادر نیکی کنید(2)؛ و فرزندان خود را از [ترس] تنگدستی مکشید؛ این ما هستیم که شما و آنان را روزی می‌دهیم(3)؛ و به بی‌شرمی‌ها، چه آشکار و چه پنهان نزدیک مشوید؛ و کسی را که خدا [کشتنش را] حرام کرده است، مکشید، مگر به حق؛ این است(4) [آنچه خدا] شما را به آن سفارش کرده است، بسا که خردورزی کنید.148
انعام (6)
151
اولین مورد محرّمات ذکرشده در آیه، مهمّ‌ترین آنهاست؛ آیه 48 نساء(4) مؤید این معنی است.
در قرآن کریم علاوه بر این مورد، در چند مورد دیگر نیز احسان، به پدر و مادر، بلافاصله بعد از امر به توحید و ترک شرک آمده است مثل آیات 83 بقره(2) ، 36 نساء(4) ، 23 اسراء(17) و 13 و 14 لقمان(31) که نشان اهمیت آن است.
به آیه 6 هود(11) توجّه فرمایید.
در مورد کلمه «ذلکم» به زیرنویس آیه 95 انعام(همین سوره) مراجعه فرمایید.
وَ لا تَقْرَبُوا مالَ الْيَتِيمِ إِلاَّ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَ أَوْفُوا الْكَيْلَ وَ الْمِيزانَ بِالْقِسْطِ لا نُكَلِّفُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها وَ إِذا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَ لَوْ كانَ ذا قُرْبى وَ بِعَهْدِ اللَّهِ أَوْفُوا ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ ﴿۱۵۲﴾
به مال یتیم نزدیک نشوید(1)، مگر به بهترین شیوه(2)، تا به مرحله رشد(3) برسد؛ [سنجشِ] پیمانه و ترازو را عادلانه کامل کنید؛ هیچ کس را جز به اندازه توانش تکلیف نمی‌کنیم؛ و چون اظهار نظر می‌کنید، عدالت را رعایت کنید، هرچند درباره خویشاوند باشد(4)؛ و به عهد خدا وفا کنید؛ این است [آنچه خدا] شما را به آن سفارش کرده است، بسا که پند پذیرند(5)؛149
انعام (6)
152
به آیه 10 نساء(4) توجّه فرمایید.
به آیه 6 نساء(4) توجّه فرمایید.
منظور از «اَشُدّ» همان رشد مذکور در آیه 6 نساء(4) می‌باشد.
به این موضوع مهمّ در آیه 135 نساء(4) نیز، به بیان دیگر اشاره شده است.
اصل «تَذَکرون»، «تَتَذَکرون» است.