وَ كَأَيِّنْ مِنْ نَبِيٍّ قاتَلَ مَعَهُ رِبِّيُّونَ كَثِيرٌ فَما وَهَنُوا لِما أَصابَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ ما ضَعُفُوا وَ مَا اسْتَكانُوا وَ اللَّهُ يُحِبُّ الصَّابِرِينَ ﴿۱۴۶﴾
چه بسیار پیامبرانی که خداپرستان فراوانی در کنارشان جنگیدند؛ و در مقابل دشواریهایی که در راه خدا به آنان میرسید، ضعف نشان ندادند و تن به زبونی و تسلیم ندادند؛ و خدا پایداران را دوست میدارد.68
آلعمران (3)
146
وَ ما كانَ قَوْلَهُمْ إِلاَّ أَنْ قالُوا رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ إِسْرافَنا فِي أَمْرِنا وَ ثَبِّتْ أَقْدامَنا وَ انْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرِينَ ﴿۱۴۷﴾
گفتارشان جز این نبود که: صاحباختیارا، گناهان و زیادهرویهای ما را در امورمان ببخش و گامهای ما را ثباتبخش و ما را بر انکارورزان پیروز گردان.68
آلعمران (3)
147
فَآتاهُمُ اللَّهُ ثَوابَ الدُّنْيا وَ حُسْنَ ثَوابِ الْآخِرَةِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ ﴿۱۴۸﴾
خدا [هم] پاداش دنیا و پاداش نیکوی آخرت را به آنان ارزانی داشت، که خدا نیکوکاران را دوست میدارد.68
آلعمران (3)
148
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تُطِيعُوا الَّذِينَ كَفَرُوا يَرُدُّوكُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ فَتَنْقَلِبُوا خاسِرِينَ ﴿۱۴۹﴾
ای ایمانآوردگان، اگر از انکارورزان اطاعت کنید، شما را به گذشته [سیاه] بازگردانند و زیانکار خواهید شد(1).69
آلعمران (3)
149
به آیه 139 نساء(4) توجّه فرمایید. ضمناً مفهوم آیه، به بیان دیگر در آیه 100 آلعمران(همین سوره) آمده است.
بَلِ اللَّهُ مَوْلاكُمْ وَ هُوَ خَيْرُ النَّاصِرِينَ ﴿۱۵۰﴾
[نه آن قدرتهای پوشالی] بلکه خدا کارساز شماست و او بهترین یاریدهنده است.69
آلعمران (3)
150
سَنُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُوا الرُّعْبَ بِما أَشْرَكُوا بِاللَّهِ ما لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطاناً وَ مَأْواهُمُ النَّارُ وَ بِئْسَ مَثْوَى الظَّالِمِينَ ﴿۱۵۱﴾
به زودی در دل انکارورزان هراس میافکنیم، از آن جهت که چیزی را [در قدرت] با خدا شریک دانستند که [خدا] هیچ اعتباری به آن نداده است. جایگاهشان آتش است؛ و [به راستی] جایگاه ستمگران ناگوار است.69
آلعمران (3)
151
وَ لَقَدْ صَدَقَكُمُ اللَّهُ وَعْدَهُ إِذْ تَحُسُّونَهُمْ بِإِذْنِهِ حَتَّى إِذا فَشِلْتُمْ وَ تَنازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ وَ عَصَيْتُمْ مِنْ بَعْدِ ما أَراكُمْ ما تُحِبُّونَ مِنْكُمْ مَنْ يُرِيدُ الدُّنْيا وَ مِنْكُمْ مَنْ يُرِيدُ الْآخِرَةَ ثُمَّ صَرَفَكُمْ عَنْهُمْ لِيَبْتَلِيَكُمْ وَ لَقَدْ عَفا عَنْكُمْ وَ اللَّهُ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ ﴿۱۵۲﴾
خدا وعده خود را که با شما نهاده بود به تحقّق رساند، آنگاه که [در آغاز نبرد اُحُد] دشمنان را [با چابکی] به قانونمندی او از پای درمیآوردید؛ تا وقتی که [به هوای غنایم، سنگرهای خویش را رها کردید و] در کار جنگ سست شدید و به نزاع پرداختید و پس از آنکه پیروزی مورد علاقه شما را [خدا] در برابرتان قرار داده بود، [در لحظهای بحرانی] بنای نافرمانی گذاشتید؛ بعضی از شما خواهان دنیا و بعضی دیگر خواهان آخرت بودند؛ آنگاه خدا شما را از [تسلّط بر] آنان بازداشت تا شما را بیازماید؛ و از [نافرمانی] شما درگذشت؛ و خدا نسبت به مؤمنان افزونبخشی دارد(1).69
آلعمران (3)
152
اشاره به زمانی است که جنگ احد به سود مسلمانان پیش میرفت، ولی تیراندازان محافظ درّه به طمع غنایم سنگرهای خود را رها کردند و دشمن به حمله متقابل پرداخت و گروهی از سپاه مسلمانان برای خروج از حلقه محاصره گریختند؛ با همه این احوال خدا آنان را بخشود و حتّی به پیامبرص دستور گذشت و مهربانی و حتّی مشاوره با آنها را داد. به آیه 159 آلعمران(همین سوره) توجّه فرمایید.
إِذْ تُصْعِدُونَ وَ لا تَلْوُونَ عَلى أَحَدٍ وَ الرَّسُولُ يَدْعُوكُمْ فِي أُخْراكُمْ فَأَثابَكُمْ غَمًّا بِغَمٍّ لِكَيْلا تَحْزَنُوا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا ما أَصابَكُمْ وَ اللَّهُ خَبِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ ﴿۱۵۳﴾
به یاد آرید زمانی را که [از دامنه اُحُد، در حال گریز] دور میشدید و به اَحَدی توجّه نداشتید و رسول شما را از پشت سر به [بازگشت] فرا میخواند، آنگاه [خدا] اندوه [شکست و ناکامی شما] را با اندوهی [دیگر که نتیجه پشیمانی از نافرمانی و شرم از رسول بود] جزا داد(1) تا بر آنچه از دستتان رفت و رنجی که به شما رسید اندوهگین نشوید؛ [بلکه به اصلاح خود پردازید(2)] و خدا به آنچه میکنید آگاه است.69
آلعمران (3)
153
منظور این است که اندوه اوّل که بار منفی دارد تحت الشعاع اندوه دوّم (که بار مثبت دارد) قرار گیرد و فراموش شود.
سفارش عدم تأسف بر آنچه از دست رفته است، علاوه بر این آیه، در آیه 23 حدید(57) نیز تصریح شده است.
ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ بَعْدِ الْغَمِّ أَمَنَةً نُعاساً يَغْشى طائِفَةً مِنْكُمْ وَ طائِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ يَظُنُّونَ بِاللَّهِ غَيْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجاهِلِيَّةِ يَقُولُونَ هَلْ لَنا مِنَ الْأَمْرِ مِنْ شَيْءٍ قُلْ إِنَّ الْأَمْرَ كُلَّهُ لِلَّهِ يُخْفُونَ فِي أَنْفُسِهِمْ ما لا يُبْدُونَ لَكَ يَقُولُونَ لَوْ كانَ لَنا مِنَ الْأَمْرِ شَيْءٌ ما قُتِلْنا هاهُنا قُلْ لَوْ كُنْتُمْ فِي بُيُوتِكُمْ لَبَرَزَ الَّذِينَ كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقَتْلُ إِلى مَضاجِعِهِمْ وَ لِيَبْتَلِيَ اللَّهُ ما فِي صُدُورِكُمْ وَ لِيُمَحِّصَ ما فِي قُلُوبِكُمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ ﴿۱۵۴﴾
آنگاه پس از آن اندوه، خدا شما را آرامش بخشید، [به گونهای] که گروهی از شما را خوابی آرام فرا گرفت، امّا گروهی دیگر، تنها در بند خویش بودند و به شیوه [دوران] جاهلیت نسبت به خدا گمانهای ناحقّی داشتند؛ و میگفتند: آیا [اختیار] کار به دست ماست [تا خود را از معرکه خارج کنیم]؟ بگو: سررشته کارها یکسره به دست خداست؛ آنان در دلهای خویش اموری را نهان میدارند که بر تو آشکار نمیسازند؛ میگویند: اگر [اختیار] کار دست ما بود، در اینجا کشته نمیشدیم؛ بگو: اگر [حتّی] در خانههای خویش بودید، کسانی که کشته شدن بر آنان مقرّر شده بود، [به پای خود] به بسترهای مرگ(1) خویش میرفتند(2)، تا [اجل محتومشان یک لحظه هم به تأخیر نیفتد(3)] و افکاری را که در سینههای شماست، خدا مورد آزمایش قرار دهد و ایمانی که در دل دارید پیراسته گرداند؛ که خدا به راز دلها داناست(4).70
آلعمران (3)
154
به بخش انتهایی آیه 168 آلعمران(همین سوره) توجّه فرمایید.
مضاجع: جمع مضجَع: خوابگاه.
به آیه 61 نحل(16) توجّه فرمایید.
کلیه حروف الفبای عربی در این آیه و آیه 29 فتح(48) به کار رفته است.
إِنَّ الَّذِينَ تَوَلَّوْا مِنْكُمْ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ إِنَّمَا اسْتَزَلَّهُمُ الشَّيْطانُ بِبَعْضِ ما كَسَبُوا وَ لَقَدْ عَفَا اللَّهُ عَنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلِيمٌ ﴿۱۵۵﴾
افرادی از [بین] شما که روز درگیری دو سپاه [در اُحد، به جنگ] پشت کردند، بیتردید به سبب پارهای از دستاوردشان، شیطان آنان را به لغزش انداخته بود، و[لی] خدا از آنان درگذشت، که خدا آمرزگاری است بردبار.70
آلعمران (3)
155