سوره آل‌عمران (3) - خاندان عمران
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
به نام خدای گسترده‌مهر [و] جاودان‌مهر-
آل‌عمران (3)
-
الم ﴿۱﴾
الف، لام، میم.50
آل‌عمران (3)
1
اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ ﴿۲﴾
خداست که معبودی جز او نیست، زنده و برپادارنده است.50
آل‌عمران (3)
2
نَزَّلَ عَلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ وَ أَنْزَلَ التَّوْراةَ وَ الْإِنْجِيلَ ﴿۳﴾
این کتاب را که کتب پیش از خود را تصدیق می‌کند به حق و به تدریج بر تو نازل کرد، و تورات و انجیل را قبل از آن برای هدایت مردم یک جا نازل کرد و [بدین ترتیب] معیار تمیز [حق از باطل] را فرو فرستاد؛ آنها که آیات خدا را انکار کردند، مجازاتی شدید دارند؛ و خدا فرا دست و دادستان است. (3و4)50
آل‌عمران (3)
3
مِنْ قَبْلُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ أَنْزَلَ الْفُرْقانَ إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآياتِ اللَّهِ لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ وَ اللَّهُ عَزِيزٌ ذُو انْتِقامٍ ﴿۴﴾
ترجمه این آیه، در آیه قبل ادغام شده است.50
آل‌عمران (3)
4
إِنَّ اللَّهَ لا يَخْفى عَلَيْهِ شَيْءٌ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي السَّماءِ ﴿۵﴾
مسلّماً در زمین و آسمان چیزی بر خدا پوشیده نیست.50
آل‌عمران (3)
5
هُوَ الَّذِي يُصَوِّرُكُمْ فِي الْأَرْحامِ كَيْفَ يَشاءُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿۶﴾
اوست که شما را آن گونه که بخواهد، در رَحِمها نقش می‌دهد؛ معبودی جز او نیست که فرا دست و فرزانه است.50
آل‌عمران (3)
6
هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتابَ مِنْهُ آياتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْوِيلِهِ وَ ما يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَ ما يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُولُوا الْأَلْبابِ ﴿۷﴾
اوست که این کتاب را بر تو نازل کرد، بخش [اعظم] آن، آیاتی است صریح و روشن که اصل کتاب است و [بخش] دیگر، آیات متشابه است [که احتمالات مختلفی در معنی و مفهوم آن می‌رود]؛ امّا آنها که در دلهاشان انحراف است، [اصل کتاب را رها کرده، تنها] آیات متشابه را برای فتنه‌جویی و طلب تأویل آن [به دلخواه خود،] دنبال می‌کنند؛ در حالی که تأویل آن را [مادام که تلاش محققان به نتیجه قطعی نرسیده است] هیچ کس جز خدا نمی‌داند(1)؛ و[لی] محققان پی‌گیر [از کشف ابهام آن، سلب امید نکرده و] می‌گویند: بدان باور داریم، همه کتاب از جانب صاحب‌اختیار ماست؛ [آنها خردمندند] و تنها خردمندانِ باخلوص پند می‌پذیرند.50
آل‌عمران (3)
7
در این آیه تکیه روی هشدار نسبت به عمل بداندیشان است که مغرضانه در پی آیات مبهم هستند تا به سود اغراض خود بهره‌برداری کنند، بقیه قسمتهای آیه توضیح بیشتر در مورد این هشدار است. آیات 54-51 حج(22) نیز به بیان دیگری، اشاره به مفهوم دو آیه 7 و 8 دارد. پاره‌ای از آیات در دوره‌های گذشته مبهم بوده و مفهوم حقیقی آن را هیچ کس جز خدا درک نمی‌کرده است، ولی به تدریج تا عصر حاضر با تلاش مفسّران و محققان، پرده از ابهام آنها برداشته شده است؛ مثل آیات 88 نمل(27) و 4 قیامت(75) مع ذلک هنوز هم برخی از آیات متشابهند و نظرهای مختلفی در مورد هر یک ارائه شده که جز خدا هیچ کس به درستی نمی‌داند کدام یک صحیح است (اگر یکی از آنها صحیح باشد). این بدان معنی نیست که در آینده هم برای همیشه این گونه آیات، چندوجهی باقی بماند. در مورد بخشی از همین آیه مورد بحث، از جانب مفسّران بزرگ دو نظر مختلف عرضه شده است: بعضی از مفسّران «راسخون فی العلم» را عطف به «اللّه » می‌دانند و بعضی دیگر عطف نمی‌دانند؛ گفتنی است که هیچ یک از مفسّرانی که قائل به وقف پس از کلمه «اللّه » هستند، تاکنون در مورد هیچ آیه‌ای نگفته‌اند تبیین این آیه از عهده ما و به طور کلی از عهده بشر خارج است؛ و نیز هیچ یک از مفسّرانی که قائل به عطف پس از کلمه «اللّه » می‌باشند، تاکنون موفق به تبیین قطعی بسیاری آیات، به گونه‌ای که قابل پذیرش برای عموم محققان باشد، نشده‌اند؛ ولی تمامی مفسّران همواره تلاش خود را در راه روشن‌تر شدن آن آیات پی گرفته‌اند. این ملاحظات مبین آن است که هر دو نظریه معروف قدیمی نقطه ضعف دارد. به خصوص در مورد نظریه عطف با این مشکل مواجه هستیم که اگر فرض کنیم اطلاع از حقیقت آیات متشابه به جز اللّه در اختیار افراد دیگری هم که اصطلاحاً «راسخون فی العلم» نامیده می‌شوند باشد، بلافاصله و خودبخود انحصار آن شکسته و بی‌اعتبار خواهد شد؛ زیرا آن افراد موظفند اطلاع خود را عرضه کنند و از آن پس خودبخود در اختیار عموم خواهد بود. فی المثل در 2500 سال قبل که فیثاغورث از رابطه بین اضلاع مثلث قائم‌الزاویه آگاه شد، تا قبل از آگاهی او، دانش آن منحصراّ در اختیار خدا بود؛ و در زمان کشف او این دانش منحصر به خدا و فیثاغورث بود و از روزی که فیثاغورث کشف خود را با شاگردانش در میان نهاد، این انحصار شکسته و بی‌اعتبار شد؛ فقط افتخار آن برای فیثاغورث باقی ماند نه انحصار آن. چگونه دانش آیات متشابه از این قاعده و قانون بدیهی و طبیعی می‌تواند مستثنی باشد؟! علاّمه طباطبایی ضمن تأکید بر استیناف بودن «واو» و ضرورت وقف قبل از آن، نظریه سومی را مطرح کرده است. آنچه ما در این برگردان آورده‌ایم شبیه به نظریه اوست و واسطی است بین دو نظریه عمومی معروف و متضاد. ضمناً تعبیر راسخون فی العلم دو بار در قرآن آمده برای روشن‌تر شدن مفهوم آن به آیه 162 نساء(4) مراجعه فرمایید.
رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنا وَ هَبْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ ﴿۸﴾
[و می‌گویند] صاحب‌اختیارا، پس از آنکه هدایتمان کردی، دلهای ما را دستخوش انحراف مگردان [تا در کشف مبهمات قرآن دچار لغزش نشویم] و از جانب خود رحمتی بر ما ارزانی دار که بخشاینده تویی، تو.50
آل‌عمران (3)
8
رَبَّنا إِنَّكَ جامِعُ النَّاسِ لِيَوْمٍ لا رَيْبَ فِيهِ إِنَّ اللَّهَ لا يُخْلِفُ الْمِيعادَ ﴿۹﴾
صاحب‌اختیارا، محقّقاً همه مردم را در روز تردیدناپذیر جمع خواهی کرد(1)؛ مسلّماً خدا خُلف وعده نخواهد کرد.50
آل‌عمران (3)
9
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیات 87 نساء(4) ، 49 و 50 واقعه(56) و 38 مرسلات(77) آمده است.
إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَنْ تُغْنِيَ عَنْهُمْ أَمْوالُهُمْ وَ لا أَوْلادُهُمْ مِنَ اللَّهِ شَيْئاً وَ أُولئِكَ هُمْ وَقُودُ النَّارِ ﴿۱۰﴾
اموال و فرزندان انکارورزان، در برابر [مجازات] خدا هرگز به حالشان سودمند نخواهد بود؛ آنها خود، سوخت آتش [دوزخ]اند(1).51
آل‌عمران (3)
10
پاسخ گفتار جاهلانه آنهاست که در آیات 36 کهف(18) و 35 سبأ(34) آمده است. ضمناً این آیه با آیه 98 انبیاء(21) هم معنی است.