سوره فجر (89) - سپیده دم
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
به نام خدای گسترده‌مهر [و] جاودان‌مهر-
فجر (89)
-
وَ الْفَجْرِ ﴿۱﴾
سوگند به سپیده دم،593
فجر (89)
1
وَ لَيالٍ عَشْرٍ ﴿۲﴾
و به شبهای دهگانه(1)،593
فجر (89)
2
درباره «شبهای دهگانه» نظرهای مفسّران مختلف است؛ قابل‌قبول‌ترین آنها ده شبی است که برای تکمیل الواح تورات بر میعادِ سی شبه موسی افزوده شد و در آیه 142 اعراف(7) آمده است؛ مؤید این نظر، این است که به کوه طور نیز که محلّ آغاز بعثت و اولین گفتگوی خدا با موسی است، سوگند یاد شده است - آیه 2 تین(95)؛ واللّه اعلم.
وَ الشَّفْعِ وَ الْوَتْرِ ﴿۳﴾
و به زوج و فرد(1)،593
فجر (89)
3
منظور از «زوج» تمامی مخلوقات است که زوج آفریده شده‌اند؛ کوچکترین قسمت هر مخلوقی نیز به صورت زوج است که جداشدنی نیست؛ به آیات 36 یس(36) و 49 ذاریات(51) توجّه فرمایید؛ و منظور از فرد، خدای واحد است؛ به آیه 163 بقره(2)
وَ اللَّيْلِ إِذا يَسْرِ ﴿۴﴾
و به شب، هنگامی که آهنگ رفتن کند [که پروردگارت در کمین نشسته است(1)]؛593
فجر (89)
4
پاسخ سوگند در آیات یک تا چهار، در آیه 14 فجر(همین سوره) آمده است؛ ضمناً کلمه «یَسرِ» در اصل «یَسری» است که یاء آن حذف شده.
هَلْ فِي ذلِكَ قَسَمٌ لِذِي حِجْرٍ ﴿۵﴾
آیا در این [امور] برای خردمندان سوگندی [قابل‌قبول] هست؟593
فجر (89)
5
أَ لَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِعادٍ ﴿۶﴾
آیا توجّه نکرده‌ای که صاحب‌اختیارت با قوم عاد چه کرد(1)؟!593
فجر (89)
6
به آیات 6-8 حاقه(69) توجّه فرمایید. عاد، قومِ هود(ع) پیامبر خدا بودند.
إِرَمَ ذاتِ الْعِمادِ ﴿۷﴾
[و نیز با پایتختشان] «ارم» که [قصرهای بلند و] ستونهای کشیده داشت،593
فجر (89)
7
الَّتِي لَمْ يُخْلَقْ مِثْلُها فِي الْبِلادِ ﴿۸﴾
[شهری] که نظیرش در [سایر] سرزمینها آفریده نشده بود؟!593
فجر (89)
8
وَ ثَمُودَ الَّذِينَ جابُوا الصَّخْرَ بِالْوادِ ﴿۹﴾
و با قوم ثمود(1) که در درّه، تخته سنگها را [برای احداث بنا] می‌بریدند(2)،593
فجر (89)
9
به آیه 5 حاقه(69) توجّه فرمایید.
برای توجیه افزوده، به آیه 149 شعراء(26) توجّه فرمایید.
وَ فِرْعَوْنَ ذِي الْأَوْتادِ ﴿۱۰﴾
و با فرعون که سپاهی نیرومند داشت؟!593
فجر (89)
10
الَّذِينَ طَغَوْا فِي الْبِلادِ ﴿۱۱﴾
هم آنان که در سرزمینها سر به طغیان برداشتند؛593
فجر (89)
11
فَأَكْثَرُوا فِيهَا الْفَسادَ ﴿۱۲﴾
و بسیار تبهکاری کردند،593
فجر (89)
12
فَصَبَّ عَلَيْهِمْ رَبُّكَ سَوْطَ عَذابٍ ﴿۱۳﴾
[تا آنکه] صاحب‌اختیارت تازیانه مجازات را بر آنان فرود آورد(1)؛593
فجر (89)
13
در مورد قوم عاد به آیه 6 حاقه(69) و در مورد قوم ثمود به آیه 5 حاقه(69) و در مورد فرعون به آیه 55 زخرف(43) مراجعه فرمایید.
إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصادِ ﴿۱۴﴾
که البته صاحب‌اختیار تو در کمین نشسته است.593
فجر (89)
14
فَأَمَّا الْإِنْسانُ إِذا مَا ابْتَلاهُ رَبُّهُ فَأَكْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَكْرَمَنِ ﴿۱۵﴾
امّا انسان، وقتی صاحب‌اختیارش او را می‌آزماید و مورد اکرام و نعمتش قرار می‌دهد، [با غرور] می‌گوید: [شایستگی داشتم که] صاحب‌اختیارم مرا عزیز و گرامی داشته است(1).593
فجر (89)
15
برای روشن‌تر شدن مفهوم آیه، به دو آیه متوالی 55 و 56 مؤمنون(23) توجّه فرمایید.
وَ أَمَّا إِذا مَا ابْتَلاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَهانَنِ ﴿۱۶﴾
و امّا چون باز او را می‌آزماید و روزی را بر او سخت می‌گیرد، [به جای صبر و تلاش(1)] می‌گوید: صاحب‌اختیارم مرا خوار گردانید(2).593
فجر (89)
16
به آیه 155 بقره(2) توجّه فرمایید.
به آیات 9 هود(11) و 51 فصلت(41) توجّه فرمایید.
كَلاَّ بَلْ لا تُكْرِمُونَ الْيَتِيمَ ﴿۱۷﴾
هرگز، بلکه [مشکل این است که] یتیم را گرامی نمی‌دارید،593
فجر (89)
17
وَ لا تَحَاضُّونَ عَلى طَعامِ الْمِسْكِينِ ﴿۱۸﴾
و [یکدیگر را] بر غذا دادن بینوا ترغیب نمی‌کنید،593
فجر (89)
18
وَ تَأْكُلُونَ التُّراثَ أَكْلاً لَمًّا ﴿۱۹﴾
و میراث [ضعیفان] را به تمامی می‌خورید؛593
فجر (89)
19
وَ تُحِبُّونَ الْمالَ حُبًّا جَمًّا ﴿۲۰﴾
و مال [و ثروت] را بسیار دوست می‌دارید.593
فجر (89)
20
كَلاَّ إِذا دُكَّتِ الْأَرْضُ دَكًّا دَكًّا ﴿۲۱﴾
هان؛ آنگاه که زمین به سختی و شدّت در هم کوفته شود،593
فجر (89)
21
وَ جاءَ رَبُّكَ وَ الْمَلَكُ صَفًّا صَفًّا ﴿۲۲﴾
و [فرمان(1)] صاحب‌اختیارت فرا رسد و فرشتگان صف‌زده حضور یابند؛593
فجر (89)
22
برای توجیه افزوده، به نیمه دوّم آیه 19 انفطار(82) و الامر یومئذ للّه و نیز آیه 33 نحل(16) توجّه فرمایید.
وَ جِيءَ يَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ يَوْمَئِذٍ يَتَذَكَّرُ الْإِنْسانُ وَ أَنَّى لَهُ الذِّكْرى ﴿۲۳﴾
در آن روز، دوزخ [برابر بزهکاران] آورده شود(1)، در چنین روزی انسان به خود آید(2)، امّا چه سود؟!593
فجر (89)
23
در مورد بهشتیان نیز همین معنی در آیه 90 شعراء(26) آمده است. ضمناً بنا بر قاعده، فعل ماضی در آغاز کلام آیات 21 و 22، معنی مضارع می‌دهد، مانند آیه 43 اعراف(7) و 24 حج(22).
به آیه 27 فرقان(25) توجّه فرمایید.