سَيَقُولُ السُّفَهاءُ مِنَ النَّاسِ ما وَلاَّهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِي كانُوا عَلَيْها قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿۱۴۲﴾
کم خردان از مردم خواهند گفت: چه چیز مسلمانان را از قبله‌ای که رو به آن می‌ایستادند، بازگرداند(1)؟ بگو: مشرق و مغرب [و همه جهات] متعلّق به خداست(2)؛ هر که را بخواهد [و شایسته ببیند]، به راه راست هدایت می‌کند(3).22
بقره (2)
142
از زمان بعثت پیامبرص به مدت حدود 12 سال، مسلمانان به سوی بیت‌المقدس عبادت می‌کردند، تا آنکه چند ماه پس از هجرت به مدینه، حین برگزاری نماز، آیات این سوره در خصوص تغییر قبله، بر پیامبر مکرم نازل شده و قبله به سوی کعبه معطوف گردید. مکان مزبور نیز به مسجد ذوقبلتین مشهور شد.
برای توجیه افزوده به آیه 115 بقره(همین سوره) توجّه فرمایید.
خواست خدا در چنین مواردی قانونمند و وابسته به روش خود انسان هاست؛ در آیات 258 بقره(2) ، 86 آل‌عمران(3) ، 51 مائده(5) ، 144 انعام(6) ، 19 و 109 توبه(9) ، 50 قصص(28) ، 10 احقاف(46) ، 7 صف(61) و 5 جمعه(62) آمده است: اللّه لا یهدی القوم الظالمین. و در آیات 108 مائده(5) ، 24 و 80 توبه(9) ، 5 صف(61) و 6 منافقون(63) آمده است: اللّه لا یهدی القوم الفاسقین. و در آیات 264 بقره(2) ، 67 مائده(5) ، 37 توبه(9) و 107 نحل(16) آمده است: اللّه لا یهدی القوم الکافرین. تکرارها در هر سه مورد بالا به دلیل تأکید است. همچنین در آیات 3 زمر(39) ، 28 غافر(40) و 13 شوری(42)، هدایت الهی را از مردم کذّاب و مسرف نفی کرده است؛ و در آیات 27 رعد(13) ، 13 شوری(42) هدایت الهی را خاصّ کسانی دانسته که به درگاه او بازمی‌گردند؛ و نیز در آیه 16 مائده(5) هدایت را برای پیروان راه رضایت او تضمین کرده؛ با این همه تکرار و تأکید، جایی برای توهّم جبر در این موارد باقی نمی‌ماند. برای روشن شدن بیشتر، به آیات 69 عنکبوت(29) و 3 انسان(76) هم توجّه فرمایید.
وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً وَ ما جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْها إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلى عَقِبَيْهِ وَ إِنْ كانَتْ لَكَبِيرَةً إِلاَّ عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمانَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحِيمٌ ﴿۱۴۳﴾
بدین گونه شما را امّتی میانه[رو] گردانیدیم تا اسوه و الگو برای مردم باشید و رسول نیز اسوه و الگو برای شما؛ و قبله‌ای که رو به آن می‌ایستادی(1)، تنها از آن جهت معین کرده بودیم که هر کس را که از رسول پیروی می‌کند از کسی که به [جاهلیت] گذشته بازمی‌گردد بشناسیم و مسلّماً [ترک سنّتها] دشوار است، و[لی] نه برای کسانی که خدا هدایت[شان] کرده است؛ و خدا بر آن نیست که [اجر پایداری شما در راه] ایمانتان را تباه کند؛ بی‌گمان خدا نسبت به مردم رئوف و مهربان است.22
بقره (2)
143
حکم اقامه نماز به طرف بیت‌المقدّس در قرآن نیامده و از آیه تغییر قبله، مشخّص می‌شود که این موضوع خارج از قرآن به پیامبرص وحی گردیده بود.
قَدْ نَرى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّماءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَيْثُ ما كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَ إِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ ﴿۱۴۴﴾
توجّه تو را به آسمان [به انتظار رسیدن وحی و فرمان تعیین قبله] می‌بینیم؛ اینک تو را به سوی قبله‌ای که بدان خوشنود شوی متوجّه می‌سازیم. به سوی مسجدالحرام رو کن و [شما هم به هنگام نماز] هر جا که باشید، بدان سو متوجّه شوید؛ و اهل‌کتاب به خوبی می‌دانند این [تغییر قبله، فرمانی] حق است از جانب صاحب‌اختیارشان و خدا از آنچه می‌کنند غافل نیست.22
بقره (2)
144
وَ لَئِنْ أَتَيْتَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ بِكُلِّ آيَةٍ ما تَبِعُوا قِبْلَتَكَ وَ ما أَنْتَ بِتابِعٍ قِبْلَتَهُمْ وَ ما بَعْضُهُمْ بِتابِعٍ قِبْلَةَ بَعْضٍ وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْواءَهُمْ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّكَ إِذاً لَمِنَ الظَّالِمِينَ ﴿۱۴۵﴾
برای اهل‌کتاب هر نشانه و دلیلی بیاوری از قبله تو پیروی نخواهند کرد؛ و تو نیز پیروی از قبله آنان نخواهی کرد؛ آنان هم [خود] پیرو قبله یکدیگر نخواهند بود؛ و اگر آگاهانه از هوسهای آنان پیروی کنی، مسلّماً در زمره ستمگران خواهی بود.22
بقره (2)
145