وَ مِنَ الْأَعْرابِ مَنْ يَتَّخِذُ ما يُنْفِقُ مَغْرَماً وَ يَتَرَبَّصُ بِكُمُ الدَّوائِرَ عَلَيْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴿۹۸﴾
بعضی از بادیه‌نشین‌ها آنچه [به خاطر جنگ] هزینه می‌کنند، غرامتی تلقّی می‌کنند و چشم به راه حوادث(1) برای شما هستند؛ حوادث ناگوار بر آنان باد؛ و خدا شنوایی داناست.202
توبه (9)
98
دوائر: جمع دائره: بلایا و مصائب.
وَ مِنَ الْأَعْرابِ مَنْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ يَتَّخِذُ ما يُنْفِقُ قُرُباتٍ عِنْدَ اللَّهِ وَ صَلَواتِ الرَّسُولِ أَلا إِنَّها قُرْبَةٌ لَهُمْ سَيُدْخِلُهُمُ اللَّهُ فِي رَحْمَتِهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۹۹﴾
از بادیه‌نشین‌ها کسانی هم هستند که به خدا و روز واپسین باور دارند و آنچه [در این راه] هزینه کنند، مایه تقرّب(1) به خدا و توجهات(2) رسول می‌دانند؛ آگاه باشید که همین [انفاقها] موجب تقربشان خواهد بود؛ به زودی خدا آنان را غرق رحمت خویش خواهد کرد، که خدا آمرزگاری است مهربان.202
توبه (9)
99
قربات: جمع قُربه: تقرب یا چیزی که موجب تقرّب می‌گردد.
صلوات: جمع صلاة: دعاها.
وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرِينَ وَ الْأَنْصارِ وَ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها أَبَداً ذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ ﴿۱۰۰﴾
خدا از مهاجرین و انصارِ پیشقدم پیشین، و پیروانشان در نیکویی، راضی است و آنان [نیز] از او راضیند و برای آنان باغهایی از [بهشت] آماده کرده که نهرها در دامن آن جاری است و جاودانه در آن به سر برند؛ این است کامیابی بزرگ.203
توبه (9)
100
وَ مِمَّنْ حَوْلَكُمْ مِنَ الْأَعْرابِ مُنافِقُونَ وَ مِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مَرَدُوا عَلَى النِّفاقِ لا تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَيْنِ ثُمَّ يُرَدُّونَ إِلى عَذابٍ عَظِيمٍ ﴿۱۰۱﴾
گروهی از بادیه‌نشین‌های پیرامون [شهر] شما و نیز گروهی از اهالی مدینه سخت پایبند نفاقند؛ تو آنان را نمی‌شناسی، ولی ما می‌شناسیم‌شان(1)؛ دو بار آنان را در [دنیا] مجازات خواهیم کرد(2)، آنگاه به مجازاتی بزرگ [در قیامت] بازگردانده خواهند شد.203
توبه (9)
101
این عدم شناخت از طریق غیب، در آیه 60 انفال(8) هم آمده است.
رسوایی میان مردم و مجازات در لحظه‌های دشوار مرگ، در آیات 50 انفال(8) و 27 محمّد(47) به این مجازات اشاره شده است.
وَ آخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلاً صالِحاً وَ آخَرَ سَيِّئاً عَسَى اللَّهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۱۰۲﴾
و افراد دیگری هستند که به گناه [دورویی] خویش اعتراف کردند و رفتار شایسته و ناشایسته را به هم آمیختند؛ چه بسا که خدا [به رحمت خویش] بر آنان بازگردد، که خدا آمرزگاری است مهربان.203
توبه (9)
102
خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴿۱۰۳﴾
از اموالشان صدقه‌ای که بدان وسیله آنان را پاک و پیراسته می‌سازی، بگیر و به آنان توجّه کن، که توجّه تو مایه آرامش آنان است؛ و خدا شنوایی داناست.203
توبه (9)
103
أَ لَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَ يَأْخُذُ الصَّدَقاتِ وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ ﴿۱۰۴﴾
مگر ندانسته‌اند که تنها خدا توبه بندگان و نیز انفاقها را می‌پذیرد(1) و خداست که بازپذیر و مهربان است؟203
توبه (9)
104
رابطه لطیفی میان «خذ» در آیه قبلی و «یأخذ» در این آیه است و آن اینکه پیامبر همان چیزی را دریافت می‌دارد که خدا دستور می‌دهد و گرفتن رسول خدا، گرفتن خداست. نظیر این مطلب در داستان بیعت در آیه 10 فتح(48) و نیز در داستان پرتاب تیر در جنگ بدر در آیه 17 انفال(8) آمده است. در این رابطه به طور کلی و عمومی در آیه 80 نساء(4) فرموده است من یطع الرسول فقد اطاع اللّه.
وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلى عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿۱۰۵﴾
بگو: به عمل کوشید که خدا و رسولش و مؤمنان کردار شما را خواهند دید؛ و به زودی به پیشگاه خدای دانای نهان و آشکار بازگردانده می‌شوید و شما را به آنچه می‌کردید آگاه می‌سازد(1).203
توبه (9)
105
به آیه 22 ق(50) توجّه فرمایید.
وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ إِمَّا يُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا يَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿۱۰۶﴾
گروه دیگر [کارشان] موکول به مشیت خدا شده است(1)، یا مجازاتشان می‌کند و یا [به رحمت خویش] بر آنان بازمی‌گردد(2)؛ و خدا دانایی است فرزانه.203
توبه (9)
106
این آیه عطف به آیه 102 توبه(همین سوره) و مربوط به آن است.
این گروه وضع دشوارتری نسبت به گروهی که در آیه 102 توبه(همین سوره) به آنان اشاره شده، دارند. گروه اوّل بلافاصله پس از توبه بخشوده شدند و گروه دوّم پس از مدّتی که فرمان خدا در آیه آیه 118 توبه(همین سوره) رسید، بخشوده شدند.
وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِراراً وَ كُفْراً وَ تَفْرِيقاً بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ إِرْصاداً لِمَنْ حارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَيَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنا إِلاَّ الْحُسْنى وَ اللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ ﴿۱۰۷﴾
و [از دورویان] کسانی هستند که مسجدی برای زیان رساندن [به اجتماع] و انکار [پیامبر] و تفرقه بین مؤمنین عَلَم کردند و نیز به منظور ساختن کمینگاهی برای کسانی که از قبل با خدا و رسولش در جنگ بودند؛ و سوگند یاد می‌کنند که ما جز نظر خیر(1) نداشتیم؛ و خدا گواه است که دروغ‌پردازند(2).204
توبه (9)
107
علت تأنیث «الحسنی» این است که در اصل «الخصلة الحسنی» بوده و موصوف حذف شده و صفت به جای آن نشسته است.
این مسجد در تاریخ به نام مسجد ضرار معروف شده است.