وَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا وَ لِقاءِ الْآخِرَةِ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ هَلْ يُجْزَوْنَ إِلاَّ ما كانُوا يَعْمَلُونَ ﴿۱۴۷﴾
کسانی که آیات ما و دیدار آخرت را دروغ شمردند، تلاششان بر باد رفت(1)؛ آیا جز در برابر آنچه کرده‌اند مجازات می‌شوند؟168
اعراف (7)
147
به آیه 23 فرقان(25) و نیز به مثالهایی در زمینه حبط اعمال در آیات 18 ابراهیم(14) و 39 نور(24) توجّه فرمایید.
وَ اتَّخَذَ قَوْمُ مُوسى مِنْ بَعْدِهِ مِنْ حُلِيِّهِمْ عِجْلاً جَسَداً لَهُ خُوارٌ أَ لَمْ يَرَوْا أَنَّهُ لا يُكَلِّمُهُمْ وَ لا يَهْدِيهِمْ سَبِيلاً اتَّخَذُوهُ وَ كانُوا ظالِمِينَ ﴿۱۴۸﴾
[عدّه‌ای از(1)] قوم موسی در غیاب او از زیورآلات خویش مجسّمه گوساله‌ای ساختند که صدایی داشت(2)؛ مگر نمی‌دیدند که [گوساله] با آنان سخن نمی‌گوید و به راهی هدایتشان نمی‌کند؟ [مع ذلک] گوساله را [به خدایی(3)] گرفتند و ستمکار بودند.168
اعراف (7)
148
برای توجیه افزوده، با آیه 159 اعراف(همین سوره) مقایسه فرمایید.
در رابطه با گوساله سامری توضیحات دیگری در آیات 51 و 54 و 92 و 93 بقره(2) و 153 نساء(4) و 85 و 88 طه(20) آمده است.
برای توجیه افزوده، به آیه 88 طه(20) توجّه فرمایید.
وَ لَمَّا سُقِطَ فِي أَيْدِيهِمْ وَ رَأَوْا أَنَّهُمْ قَدْ ضَلُّوا قالُوا لَئِنْ لَمْ يَرْحَمْنا رَبُّنا وَ يَغْفِرْ لَنا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِينَ ﴿۱۴۹﴾
وقتی که دچار ندامت شدند و متوجّه گشتند که گمراه شده‌اند، گفتند: اگر صاحب‌اختیارمان با ما بر سر مهر نیاید و ما را نبخشاید، در زمره زیانکاران خواهیم بود.168
اعراف (7)
149
وَ لَمَّا رَجَعَ مُوسى إِلى قَوْمِهِ غَضْبانَ أَسِفاً قالَ بِئْسَما خَلَفْتُمُونِي مِنْ بَعْدِي أَ عَجِلْتُمْ أَمْرَ رَبِّكُمْ وَ أَلْقَى الْأَلْواحَ وَ أَخَذَ بِرَأْسِ أَخِيهِ يَجُرُّهُ إِلَيْهِ قالَ ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِي وَ كادُوا يَقْتُلُونَنِي فَلا تُشْمِتْ بِيَ الْأَعْداءَ وَ لا تَجْعَلْنِي مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ ﴿۱۵۰﴾
و چون موسی با خشم و تأسف نزد قوم خود بازگشت، گفت: در غیبت من روش ناهنجاری داشتید؛ چرا از فرمان صاحب‌اختیارتان [در مورد انتظار چهل روزه برای نزول تورات] شتاب کردید(1)؟ [موسی] الواح را افکند و [موی] سر برادرش را گرفت و به سمت خود کشید. [هارون] گفت: برادر من، این گروه تحت فشارم گذاشتند و نزدیک بود مرا بکشند؛ [با این رفتار] دشمنان را نسبت به من شادکام مکن و مرا [هماهنگ] با ستمگران به شمار میاور(2).169
اعراف (7)
150
دنباله کلام موسی‌ع را در این مقطع در آیات 86-88 طه(20) ملاحظه فرمایید؛ به قرینه این آیات، قوم موسی به علت طولانی شدن غیبت موسی تصوّر کردند او فوت کرده و موضوع دعوت او و نزول تورات منتفی شده است؛ به این ترتیب زمینه برای پا گرفتن توطئه گوساله پرستی فراهم شد.
خدا هارون را در آیات 90 و 91 طه(20) مبرّا از خطا معرّفی می‌کند.
قالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَ لِأَخِي وَ أَدْخِلْنا فِي رَحْمَتِكَ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ ﴿۱۵۱﴾
[آنگاه موسی دست به دعا برداشت و] گفت: صاحب‌اختیارا، من و برادرم را بیامرز و ما را در [پناه] رحمت خویش درآور، که تو مهربانترین مهربانانی.169
اعراف (7)
151
إِنَّ الَّذِينَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ سَيَنالُهُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ ذِلَّةٌ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ كَذلِكَ نَجْزِي الْمُفْتَرِينَ ﴿۱۵۲﴾
افرادی که گوساله را [به پرستش] گرفتند، به زودی خشمی از صاحب‌اختیارشان و ذلّتی در زندگی دنیا دامنگیرشان خواهد شد؛ و دروغ‌پردازان را این گونه کیفر می‌دهیم.169
اعراف (7)
152
وَ الَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئاتِ ثُمَّ تابُوا مِنْ بَعْدِها وَ آمَنُوا إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۱۵۳﴾
کسانی که دست به ارتکاب زشتیها زدند، آنگاه توبه کردند و ایمان آوردند، [به آینده خود امیدوار باشند] که صاحب‌اختیار تو، پس از توبه یقیناً آمرزگار و مهربان است.169
اعراف (7)
153
وَ لَمَّا سَكَتَ عَنْ مُوسَى الْغَضَبُ أَخَذَ الْأَلْواحَ وَ فِي نُسْخَتِها هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِلَّذِينَ هُمْ لِرَبِّهِمْ يَرْهَبُونَ ﴿۱۵۴﴾
چون خشم موسی فرونشست، الواح را برگرفت، و در نوشتار آن هدایت و رحمتی برای کسانی که از [مجازات] صاحب‌اختیارشان بیم دارند [مقرّر شده] بود.169
اعراف (7)
154
وَ اخْتارَ مُوسى قَوْمَهُ سَبْعِينَ رَجُلاً لِمِيقاتِنا فَلَمَّا أَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ قالَ رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَكْتَهُمْ مِنْ قَبْلُ وَ إِيَّايَ أَ تُهْلِكُنا بِما فَعَلَ السُّفَهاءُ مِنَّا إِنْ هِيَ إِلاَّ فِتْنَتُكَ تُضِلُّ بِها مَنْ تَشاءُ وَ تَهْدِي مَنْ تَشاءُ أَنْتَ وَلِيُّنا فَاغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا وَ أَنْتَ خَيْرُ الْغافِرِينَ ﴿۱۵۵﴾
موسی هفتاد تن از مردان قومش را برای میعادگاه ما برگزید(1)، و چون [پس از درخواست نامعقولشان برای دیدن خدا(2)] زلزله آنان را فرا گرفت [و هلاک شدند]، گفت: صاحب‌اختیارا، کاش صلاح می‌دانستی آنان و خودم را قبلاً هلاک می‌کردی [که تنها و شرمنده به میان قوم بازنگردم]؛ آیا به خاطر آنچه بی‌خردان ما [اظهار] کردند ما را هلاک می‌کنی؟ این تنها آزمایش توست؛ هر که را بخواهی [و مستوجب بدانی] از این رهگذر گمراه می‌سازی(3) و هر که را بخواهی [و شایسته ببینی] هدایت می‌کنی(4)؛ تو کارساز ما هستی، ما را بیامرز و بر ما رحمت آور که تو بهترین آمرزندگانی.169
اعراف (7)
155
به موجب آیه 55 بقره(2)، بنی‌اسرائیل در صدق گفتار موسی تردید کردند و خواستند که آنها هم سخن گفتن خدا با موسی را بشنوند؛ به این منظور موسی هفتاد تن از بین آنها انتخاب کرد و باتفاق به وعده‌گاه رفتند.
برای توجیه افزوده، با آیه 55 بقره(2) مقایسه فرمایید.
به آیه 27 ابراهیم(14) و یضل اللّه الظالمین توجّه فرمایید.
به آیه 11 تغابن(64) ، و من یؤمن باللّه یهد قلبه توجّه فرمایید؛ و برای توضیح بیشتر و کامل تر، به زیرنویس سوّم آیه 142 بقره(2) مراجعه فرمایید.
وَ اكْتُبْ لَنا فِي هذِهِ الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ إِنَّا هُدْنا إِلَيْكَ قالَ عَذابِي أُصِيبُ بِهِ مَنْ أَشاءُ وَ رَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ فَسَأَكْتُبُها لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ الَّذِينَ هُمْ بِآياتِنا يُؤْمِنُونَ ﴿۱۵۶﴾
برای ما در این [حیات] دنیا و نیز در آخرت نیکی مقرّر فرما که به سوی تو بازگشته‌ایم؛ [خدا] گفت: مجازات خود را به هر که بخواهم(1) [و مستوجب بدانم] می‌رسانم، و رحمتم همه چیز فرا گرفته است؛ [خاصّه] آن را برای پرواپیشگان و زکات‌‌دهندگان و کسانی که آیات ما را باور دارند، مقرّر خواهم داشت؛170
اعراف (7)
156
به زیرنویس اوّل آیه 40 مائده(5) مراجعه فرمایید.