وَ كَذلِكَ زَيَّنَ لِكَثِيرٍ مِنَ الْمُشْرِكِينَ قَتْلَ أَوْلادِهِمْ شُرَكاؤُهُمْ لِيُرْدُوهُمْ وَ لِيَلْبِسُوا عَلَيْهِمْ دِينَهُمْ وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ ما فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَ ما يَفْتَرُونَ ﴿۱۳۷﴾
و همین‌گونه معبودهای ایشان در نظر بسیاری از مشرکین، قتل فرزندانشان را [به عنوان قربانی برای خدایان] آراستند تا آنان را به هلاکت افکنند و آیینشان را بر آنان مشتبه سازند؛ و اگر خدا می‌خواست چنین نمی‌کردند [ولی انسانها را مختار آفرید(1)]، پس آنان را با دروغهایی که می‌سازند به حال خود واگذار(2)145
انعام (6)
137
به آیه 3 انسان(76) توجّه فرمایید.
زیرا هر کسی پند نمی‌گیرد و متنبه نخواهد شد، به آیه 11 یس(36) توجّه فرمایید.
وَ قالُوا هذِهِ أَنْعامٌ وَ حَرْثٌ حِجْرٌ لا يَطْعَمُها إِلاَّ مَنْ نَشاءُ بِزَعْمِهِمْ وَ أَنْعامٌ حُرِّمَتْ ظُهُورُها وَ أَنْعامٌ لا يَذْكُرُونَ اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهَا افْتِراءً عَلَيْهِ سَيَجْزِيهِمْ بِما كانُوا يَفْتَرُونَ ﴿۱۳۸﴾
به تصور خویش گفتند این دامها و کشت‌ها [که تقدیم خدایان می‌شود، خوردنش] ممنوع است و جز کسانی که ما بخواهیم، نباید کسی از آن بخورد؛ و سواری بر دامهای دیگری تحریم شده است(1) و بر دامهای دیگری به هنگام ذبح نام خدا را نمی‌برند، که افترایی است بر خدا؛ به زودی [خدا] کیفر دروغهایی که می‌بافند به آنان خواهد داد.146
انعام (6)
138
به آیه 103 مائده(5) و زیرنویس آن توجّه فرمایید.
وَ قالُوا ما فِي بُطُونِ هذِهِ الْأَنْعامِ خالِصَةٌ لِذُكُورِنا وَ مُحَرَّمٌ عَلى أَزْواجِنا وَ إِنْ يَكُنْ مَيْتَةً فَهُمْ فِيهِ شُرَكاءُ سَيَجْزِيهِمْ وَصْفَهُمْ إِنَّهُ حَكِيمٌ عَلِيمٌ ﴿۱۳۹﴾
و گفتند: جنین و بچه‌ای که در شکم این دامهاست ویژه(1) مردان ماست و بر زنان ما حرام شده است؛ امّا اگر [بچه حیوان] مرده [متولّد شده] باشد، همه در آن شریکند؛ [خدا] به سبب این گفتار [ناهنجار]شان مجازاتشان خواهد کرد؛ زیرا که او فرزانه‌ای است آگاه.146
انعام (6)
139
افزودن «تاء» در آخر واژه «خالص» به منظور مبالغه است، مثل «علاّمه».
قَدْ خَسِرَ الَّذِينَ قَتَلُوا أَوْلادَهُمْ سَفَهاً بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ حَرَّمُوا ما رَزَقَهُمُ اللَّهُ افْتِراءً عَلَى اللَّهِ قَدْ ضَلُّوا وَ ما كانُوا مُهْتَدِينَ ﴿۱۴۰﴾
کسانی که فرزندانشان را به سفاهت و نادانی کشتند و نعمتی را که خدا روزی‌شان کرده بود با افترا به خدا حرام شمردند، به راستی زیانکار شدند؛ آنان گمراه شدند و راه‌یافته نبودند.146
انعام (6)
140
وَ هُوَ الَّذِي أَنْشَأَ جَنَّاتٍ مَعْرُوشاتٍ وَ غَيْرَ مَعْرُوشاتٍ وَ النَّخْلَ وَ الزَّرْعَ مُخْتَلِفاً أُكُلُهُ وَ الزَّيْتُونَ وَ الرُّمَّانَ مُتَشابِهاً وَ غَيْرَ مُتَشابِهٍ كُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذا أَثْمَرَ وَ آتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصادِهِ وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ ﴿۱۴۱﴾
اوست که باغهایی با داربست و بدون [نیاز به] داربست پدید آورد و نیز نخلستان و کشتزار با میوه‌های گوناگون و زیتون و انار به صورت مشابه و غیرمشابه؛ هنگامی که به بار می‌نشیند، از میوه آن بخورید و هنگام برداشت، حق [مستمندان را نیز از] آن بپردازید(1) و اسراف نکنید، که خدا اسرافکاران را دوست ندارد.146
انعام (6)
141
به آیات 24 و 25 معارج(70) توجّه فرمایید.
وَ مِنَ الْأَنْعامِ حَمُولَةً وَ فَرْشاً كُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ ﴿۱۴۲﴾
از دامها برخی را باربر و برخی را ذبح شونده [برای مصرف غذایی آفرید(1)]؛ از آنچه خدا روزی شما کرده است بخورید و [با تحریم بی‌موردِ پاره‌ای از آنها] پیرو گامهای شیطان مشوید، که او دشمن آشکار شماست.146
انعام (6)
142
برای توجیه ترجمه «فرش» که در کنار «حموله» قرار گرفته است، این آیه را با آیات 5-7 نحل(16) مقایسه فرمایید؛ راغب نیز همین معنی را تصریح کرده است.
ثَمانِيَةَ أَزْواجٍ مِنَ الضَّأْنِ اثْنَيْنِ وَ مِنَ الْمَعْزِ اثْنَيْنِ قُلْ آلذَّكَرَيْنِ حَرَّمَ أَمِ الْأُنْثَيَيْنِ أَمَّا اشْتَمَلَتْ عَلَيْهِ أَرْحامُ الْأُنْثَيَيْنِ نَبِّئُونِي بِعِلْمٍ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ ﴿۱۴۳﴾
هشت [فرد یا چهار] زوج(1) [دام برای استفاده شما آفرید :] از [جنس] میشینه، زوج [نر و ماده، یا قوچ و میش(2)] و از [جنس] بزینه، زوج [نر و ماده، یا تَکه و بز(3)]؛ بگو: آیا [خدا] نرها را حرام کرده یا ماده‌ها را یا بچه‌ای که رحم ماده‌ها در بر گرفته است؟ اگر راست می‌گویید [در مورد تحریم آنها] مستند به دانش با من صحبت کنید.147
انعام (6)
143
در عین حال که زوج به معنی جفت است، در زبان عربی و نیز در زبان فارسی به هر یک از دو مورد یک زوج نیز زوج گفته می‌شود؛ چنان که زن و شوهر هر کدام زوج دیگری هستند، مثل آیه 37 احزاب(33) امسک علیک زوجک. به همین علت زوج را گاهی زوجین می‌گویند، مثل آیه 45 نجم(53) و انه خلق الزوجین الذکر والانثی. در آیه، اشاره به 4 جفت حیوان نر و ماده شده که دو جفت در این آیه و دو جفت در آیه بعد آمده است.
ضان: جمع ضائن و ضائنه: قوچ و میش؛ ضمناً واژه «معز» جمع «ماعز» به معنی بز می‌باشد.
واژه «گوسفند» نام عمومی میش، قوچ، بز و تَکه می‌باشد.
وَ مِنَ الْإِبِلِ اثْنَيْنِ وَ مِنَ الْبَقَرِ اثْنَيْنِ قُلْ آلذَّكَرَيْنِ حَرَّمَ أَمِ الْأُنْثَيَيْنِ أَمَّا اشْتَمَلَتْ عَلَيْهِ أَرْحامُ الْأُنْثَيَيْنِ أَمْ كُنْتُمْ شُهَداءَ إِذْ وَصَّاكُمُ اللَّهُ بِهذا فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى عَلَى اللَّهِ كَذِباً لِيُضِلَّ النَّاسَ بِغَيْرِ عِلْمٍ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ ﴿۱۴۴﴾
و [نیز] از شتران(1)، زوج نر و ماده و از [جنس] گاو، زوج نر و ماده آفرید؛ بگو: آیا [خدا] نرها را حرام کرده یا ماده‌ها را یا بچه‌ای که رحم ماده‌ها در بر گرفته است؟ مگر شما به هنگامی(2) که خدا بر این [تحریم] به شما توصیه کرد، گواه بودید؟ کیست ستمکارتر از آن که دروغ به خدا نسبت دهد(3) تا مردم را بدون تحقیق گمراه کند؟ [این ظلم است] و خدا ستمکاران را هدایت نخواهد کرد.147
انعام (6)
144
«ابل» به معنی شتران است و از لفظ خود مفرد ندارد.
دو واژه «إذ» و «إذا» هر دو به معنی «هنگامی که» است، با این تفاوت که «اذ» مربوط به گذشته، و «اذا» مربوط به آینده می‌باشد.
به زیرنویس آیه 21 انعام(همین سوره) مراجعه فرمایید.
قُلْ لا أَجِدُ فِي ما أُوحِيَ إِلَيَّ مُحَرَّماً عَلى طاعِمٍ يَطْعَمُهُ إِلاَّ أَنْ يَكُونَ مَيْتَةً أَوْ دَماً مَسْفُوحاً أَوْ لَحْمَ خِنزِيرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقاً أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ باغٍ وَ لا عادٍ فَإِنَّ رَبَّكَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۱۴۵﴾
بگو: در میان احکامی که بر من وحی شده است، چیزی را که خوردنش برای مصرف‌‌کننده حرام باشد نمی‌یابم، جز مردار یا خون ریخته یا گوشت خوک(1) که [همه] پلید است، یا ذبحی که منحرفانه نام غیر خدا بر آن(2) برده شده [و برای سلامت و خوشامد طاغوتها قربانی شده باشد]؛ و هر که با بی‌میلی و بدون تجاوز [از حدِ سدّ جوع] ناگزیر [از خوردن] گردد، قطعاً صاحب‌اختیار تو آمرزگاری است مهربان(3).147
انعام (6)
145
به زیرنویس دوّم آیه 173 بقره(2) توجّه فرمایید.
به زیرنویس سوم آیه 4 مائده(5) توجّه فرمایید.
محتوای آیه، در آیات 174 بقره(2) و 3 مائده(5) نیز آمده است.
وَ عَلَى الَّذِينَ هادُوا حَرَّمْنا كُلَّ ذِي ظُفُرٍ وَ مِنَ الْبَقَرِ وَ الْغَنَمِ حَرَّمْنا عَلَيْهِمْ شُحُومَهُما إِلاَّ ما حَمَلَتْ ظُهُورُهُما أَوِ الْحَوايا أَوْ مَا اخْتَلَطَ بِعَظْمٍ ذلِكَ جَزَيْناهُمْ بِبَغْيِهِمْ وَ إِنَّا لَصادِقُونَ ﴿۱۴۶﴾
بر یهودیان، هر حیوانی که سم یکپارچه دارد و نیز چربی گاو و گوسفند را حرام کردیم(1)، مگر چربیهایی که بر پشت آنهاست یا با امعاء و استخوانها آمیخته است؛ بدین قرار به کیفر برتری‌خواهی و تجاوزشان، آنان را مجازات کردیم و یقیناً راستگو هستیم.147
انعام (6)
146
گناهان یهودیان در آیه 160 نساء(4) روشن‌تر بیان شده است.