يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا شَهادَةُ بَيْنِكُمْ إِذا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ حِينَ الْوَصِيَّةِ اثْنانِ ذَوا عَدْلٍ مِنْكُمْ أَوْ آخَرانِ مِنْ غَيْرِكُمْ إِنْ أَنْتُمْ ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَأَصابَتْكُمْ مُصِيبَةُ الْمَوْتِ تَحْبِسُونَهُما مِنْ بَعْدِ الصَّلاةِ فَيُقْسِمانِ بِاللَّهِ إِنِ ارْتَبْتُمْ لا نَشْتَرِي بِهِ ثَمَناً وَ لَوْ كانَ ذا قُرْبى وَ لا نَكْتُمُ شَهادَةَ اللَّهِ إِنَّا إِذاً لَمِنَ الْآثِمِينَ ﴿۱۰۶﴾
ای ایمان‌آوردگان، چون مرگِ یکی از شما فرا رسد، هنگام وصیت، [ملاک] گواهی میان شما، [گواهی] دو نفر عادل از بین شماست، یا اگر در سفر باشید و پیشامدِ مرگِ شما فرا رسید، دو تن دیگر از غیر خود؛ و شما [اولیای میّت] اگر [در مورد صداقت آنان] دچار تردید شدید، آنان را نگاه دارید تا بعد از نماز به خدا سوگند یاد کنند که: گواهی حق را به هیچ بهایی نفروشیم، اگرچه [پای] خویشاوند [در میان] باشد، و گواهی الهی را هرگز کتمان نکنیم که در غیر این صورت گناهکار خواهیم بود.125
مائده (5)
106
فَإِنْ عُثِرَ عَلى أَنَّهُمَا اسْتَحَقَّا إِثْماً فَآخَرانِ يَقُومانِ مَقامَهُما مِنَ الَّذِينَ اسْتَحَقَّ عَلَيْهِمُ الْأَوْلَيانِ فَيُقْسِمانِ بِاللَّهِ لَشَهادَتُنا أَحَقُّ مِنْ شَهادَتِهِما وَ مَا اعْتَدَيْنا إِنَّا إِذاً لَمِنَ الظَّالِمِينَ ﴿۱۰۷﴾
هر گاه مشخّص شد که گواهان، مرتکب گناه [و بیان خلاف واقع] شده‌اند، دو تن دیگر از کسانی که مورد جفا[ی گواهان] قرار گرفته‌اند و [به میّت] نزدیکترند به جایشان قرار گیرند و به خدا سوگند یاد کنند که: گواهی ما درست‌تر از گواهی آنان است و [از حق] تجاوز نکرده‌ایم؛ در غیر این صورت ستمکار خواهیم بود(1).125
مائده (5)
107
شیخ المفسرین طبرسی و علاّمه طباطبایی بنا به پیچیدگیهایی که در متن این آیه و آیه قبل هست، این دو آیه را از دشوارترین آیات قرآن به شمار آورده‌اند.
ذلِكَ أَدْنى أَنْ يَأْتُوا بِالشَّهادَةِ عَلى وَجْهِها أَوْ يَخافُوا أَنْ تُرَدَّ أَيْمانٌ بَعْدَ أَيْمانِهِمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اسْمَعُوا وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفاسِقِينَ ﴿۱۰۸﴾
این [شیوه] مناسبتر است به اینکه گواهی را بر وجه [حقیقی] اش ادا کنند و یا بترسند از اینکه سوگندهای دیگری بر سوگندهای خودشان حاکم گردد؛ در برابر خدا پروا کنید(1) و [به فرمان او] گوش فرا دارید، که خدا منحرفان را هدایت نخواهد کرد.125
مائده (5)
108
تقوی همان نیروی تسلّط بر نفس و کنترل آن در برابر تمایلات نفس است. معنی دقیق تقوی، خویشتن‌بانی است.
يَوْمَ يَجْمَعُ اللَّهُ الرُّسُلَ فَيَقُولُ ما ذا أُجِبْتُمْ قالُوا لا عِلْمَ لَنا إِنَّكَ أَنْتَ عَلاَّمُ الْغُيُوبِ ﴿۱۰۹﴾
روزی که خدا [در صحنه قیامت] رسولان را گرد آورده، و سؤال کند: دعوت شما [از جانب مردم] چگونه اجابت شد(1)؟ گویند: ما هیچ آگاهی نداریم(2)؛ که دانای رازهای نهان تویی، تو.126
مائده (5)
109
سؤال مشابه از مخاطبین پیامبران در مورد نحوه اجابت ایشان از دعوت پیامبران، در آیات 6 و 7 اعراف(7) و 65 قصص(28) آمده است.
اظهار بی‌اطلاعی پیامبران بعد از وفاتشان از احوال و رفتار مردم، مشخصا در مورد عیسی‌ع در آیات 116 و 117 مائده(همین سوره) آمده است. همچنین آیات 28 و 29 یونس(10) ، 14 رعد(13) ، 14 فاطر(35) و 5 احقاف(46) را ملاحظه نمایید.
إِذْ قالَ اللَّهُ يا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِي عَلَيْكَ وَ عَلى والِدَتِكَ إِذْ أَيَّدْتُكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَ كَهْلاً وَ إِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ التَّوْراةَ وَ الْإِنْجِيلَ وَ إِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنْفُخُ فِيها فَتَكُونُ طَيْراً بِإِذْنِي وَ تُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ بِإِذْنِي وَ إِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتى بِإِذْنِي وَ إِذْ كَفَفْتُ بَنِي إِسْرائِيلَ عَنْكَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَيِّناتِ فَقالَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ إِنْ هذا إِلاَّ سِحْرٌ مُبِينٌ ﴿۱۱۰﴾
[به یاد آر] آنگاه را که خدا گفت: ای عیسی فرزند مریم، نعمت مرا بر خود و مادرت یاد کن، آن زمان که تو را توسّط جبرئیل(1) نیرومند کردم؛ با مردم در گهواره [به اعجاز] و در میانسالی [به وحی] سخن گفتی؛ و آنگاه که تو را کتاب و دانشِ توأم با بینش و تورات و انجیل آموختم؛ و زمانی که مجسّمه پرنده‌ای از گِل می‌ساختی و در آن می‌دمیدی که به اذن من پرنده‌ای [جاندار] می‌شد، و نابینای مادرزاد و بیمار مبتلا به لکه‌های پوستی را به اذن من بهبود می‌بخشیدی؛ و آنگاه که مردگان را [زنده از گور(2)] خارج می‌کردی(3)؛ و آزار دودمان یعقوب را آنگاه که نشانه‌های روشن برای آنان آوردی از تو بازداشتم(4)، و گروهی از آنان که انکار می‌ورزیدند گفتند: این جز جادویی آشکار نیست؛126
مائده (5)
110
به زیرنویس آیه 87 بقره(2) مراجعه فرمایید.
برای توجیه افزوده، به آیه 49 آل‌عمران(3) توجّه فرمایید.
این معجزات تقریباً با همین الفاظ در آیات 46-49 آل عمران(3)، پس از آنکه فرشتگان بشارت فرزند به مریم می‌دهند، از زبان همان فرشتگان، خطاب به مریم آمده است.
عبارت اخیر که نشان می‌دهد بنی‌اسرائیل قصد آزار عیسی را داشتند و خدا او را از شرّشان محافظت کرد، با آیه 54 آل‌عمران(3) و مکروا و مکر اللّه واللّه خیر الماکرین منطبق است.
وَ إِذْ أَوْحَيْتُ إِلَى الْحَوارِيِّينَ أَنْ آمِنُوا بِي وَ بِرَسُولِي قالُوا آمَنَّا وَ اشْهَدْ بِأَنَّنا مُسْلِمُونَ ﴿۱۱۱﴾
و [به یاد آر] آنگاه را که به حواریون(1) الهام کردم: به من و رسولم ایمان آورید؛ گفتند: ایمان آوردیم و گواه باش که تسلیم [تو(2)] هستیم(3)126
مائده (5)
111
یاران ویژه عیسی‌ع.
برای توجیه افزوده، با آیه 131 بقره(2) مقایسه فرمایید.
این آیه نیز در داستانهای مربوط به عیسی، منطبق بر آیه 52 آل‌عمران(3) است.
إِذْ قالَ الْحَوارِيُّونَ يا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ هَلْ يَسْتَطِيعُ رَبُّكَ أَنْ يُنَزِّلَ عَلَيْنا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ قالَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ﴿۱۱۲﴾
و [یاد آر] آنگاه که حواریون گفتند: ای عیسی فرزند مریم، آیا صاحب‌اختیار تو می‌تواند برای ما خوراکی از آسمان فرو فرستد؟ [عیسی] گفت: اگر ایمان دارید در برابر خدا پروا کنید [و درخواست جاهلانه مکنید].126
مائده (5)
112
قالُوا نُرِيدُ أَنْ نَأْكُلَ مِنْها وَ تَطْمَئِنَّ قُلُوبُنا وَ نَعْلَمَ أَنْ قَدْ صَدَقْتَنا وَ نَكُونَ عَلَيْها مِنَ الشَّاهِدِينَ ﴿۱۱۳﴾
گفتند: می‌خواهیم از آن غذا بخوریم و دلهای ما [به رسالت تو] مطمئن گردد و صداقت تو را درک کنیم و بر آن گواه باشیم.126
مائده (5)
113
قالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَيْنا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ تَكُونُ لَنا عِيداً لِأَوَّلِنا وَ آخِرِنا وَ آيَةً مِنْكَ وَ ارْزُقْنا وَ أَنْتَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ ﴿۱۱۴﴾
عیسی فرزند مریم [متقاعد شد و] عرضه داشت: بارخدایا، صاحب‌اختیارا، خوراکی از آسمان بر ما فرو فرست تا برای ما و گروندگان نخستین و آیندگان ما عیدی(1) و آیتی از تو باشد؛ و روزی ما را عطا فرما که تو بهترین روزی رسانی.127
مائده (5)
114
عیسی برای توجیه بیشتر درخواستش از خدا، عنوان تازه‌ای به مائده داد که او و امّتش روز نزول مائده را عید بگیرند؛ و این ابتکار از خود او بود و در درخواست حواریین از عیسی‌ع چنین عنوانی وجود نداشت.
قالَ اللَّهُ إِنِّي مُنَزِّلُها عَلَيْكُمْ فَمَنْ يَكْفُرْ بَعْدُ مِنْكُمْ فَإِنِّي أُعَذِّبُهُ عَذاباً لا أُعَذِّبُهُ أَحَداً مِنَ الْعالَمِينَ ﴿۱۱۵﴾
خدا ندا داد که آن را برای شما می‌فرستم؛ [ولی مسؤولیت شما سنگین خواهد شد] و هر که از شما بعد از آن انکار ورزد، او را چنان مجازات کنم که در مورد هیچ یک از جهانیان نکرده باشم(1).127
مائده (5)
115
در مورد اینکه مائده مورد درخواست مسیح، آیا نازل شد یا نه، مسیحیان بی‌اطلاع هستند، بعضی از مفسّرین قدیمی قرآن از جمله حسن و مجاهد - به قراری که مجمع‌البیان نقل کرده - عقیده داشتند که مائده نازل نشد زیرا حواریین وقتی آن شرط سنگین را در جواب شنیدند، از تقاضای خود صرف‌نظر کردند. ولی عقیده عمومی مفسّران از جمله علاّمه طباطبایی بر این است که ظاهر آیه دلالت بر نزول دارد، زیرا وعده صریح و قطعی به نزول آن داده شده، ولی شرطی که در آن ذکرشده صریح و قطعی نیست و مشروط به انکار بعد از نزول است. واللّه اعلم.