وَعَدَكُمُ اللَّهُ مَغانِمَ كَثِيرَةً تَأْخُذُونَها فَعَجَّلَ لَكُمْ هذِهِ وَ كَفَّ أَيْدِيَ النَّاسِ عَنْكُمْ وَ لِتَكُونَ آيَةً لِلْمُؤْمِنِينَ وَ يَهْدِيَكُمْ صِراطاً مُسْتَقِيماً ﴿۲۰﴾
خدا به شما وعده غنایم فراوانی داد که به آنها دست می‌یابید؛ پس این [پیروزی] را برای شما پیش انداخت و دست [تجاوز] دشمن را [در حدیبیه] از شما بازداشت، تا [صلح نامه امضا شود] و برای مؤمنان نشانه‌ای [از لطف خدا] باشد و به راهی راست(1) هدایتتان کند،513
فتح (48)
20
به زیرنویس دوّم آیه 2 فتح(همین سوره) مراجعه فرمایید.
وَ أُخْرى لَمْ تَقْدِرُوا عَلَيْها قَدْ أَحاطَ اللَّهُ بِها وَ كانَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيراً ﴿۲۱﴾
و [غنایم] دیگری [در انتظار شماست] که هنوز بر آنها دست نیافته‌اید و خدا بر آنها احاطه دارد؛ که خدا بر هر کاری تواناست.513
فتح (48)
21
وَ لَوْ قاتَلَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوَلَّوُا الْأَدْبارَ ثُمَّ لا يَجِدُونَ وَلِيًّا وَ لا نَصِيراً ﴿۲۲﴾
اگر انکارورزان به جنگ شما آیند، [از توکل و صلابت شما] پشت کرده می‌گریزند، پس از آن نیز هیچ کارساز و یاوری نخواهند یافت.513
فتح (48)
22
سُنَّةَ اللَّهِ الَّتِي قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلُ وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلاً ﴿۲۳﴾
[در مورد پیروزی نهایی انبیاء،] خدا [به درستی] سنت نهاده است که از قبل نیز درباره بندگانش جاری بوده(1)؛ و سنت خدای را هرگز دگرگون نخواهی یافت.513
فتح (48)
23
برای توجیه افزوده، به آیه 21 مجادله(58) توجّه فرمایید.
وَ هُوَ الَّذِي كَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنْكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ عَنْهُمْ بِبَطْنِ مَكَّةَ مِنْ بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَكُمْ عَلَيْهِمْ وَ كانَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيراً ﴿۲۴﴾
اوست که پس از پیروز ساختن شما در سرزمین مکه(1)، دست آنان را از شما و دست شما را از آنان بازداشت؛ و خدا به آنچه می‌کنید بیناست.514
فتح (48)
24
منظور حدیبیه است؛ که نزدیک مکه است آیات 10 و 18 فتح(همین سوره) نیز در رابطه با داستان حدیبیه است.
هُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ الْهَدْيَ مَعْكُوفاً أَنْ يَبْلُغَ مَحِلَّهُ وَ لَوْ لا رِجالٌ مُؤْمِنُونَ وَ نِساءٌ مُؤْمِناتٌ لَمْ تَعْلَمُوهُمْ أَنْ تَطَؤُهُمْ فَتُصِيبَكُمْ مِنْهُمْ مَعَرَّةٌ بِغَيْرِ عِلْمٍ لِيُدْخِلَ اللَّهُ فِي رَحْمَتِهِ مَنْ يَشاءُ لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلِيماً ﴿۲۵﴾
آنان کسانی بودند که انکار ورزیدند و شما را از [ورود به] مسجدالحرام بازداشتند و نیز قربانی [های شما] را از رسیدن به محلّش [در منی] جلوگیری کردند؛ و اگر مردان و زنان با ایمانی [در بین مردم مکه] نبودند که [در صورت بروز جنگ، امکان داشت] نشناخته سرکوبشان کنید، و از بابت آزار آنان ناآگاهانه ننگ [برادرکُشی] بر شما بماند، [خدا دست طرفین را از درگیری بازنمی‌داشت؛ ولی خدا چرخه حوادث را چنین گرداند] تا [از میان مکیان] هر که را بخواهد، مشمول رحمت خویش قرار دهد(1)؛ و اگر گروهها از هم مجزا بودند، انکارورزان از ایشان را به مجازاتی دردناک مجازات می‌کردیم.514
فتح (48)
25
خواست خدا در این موارد قانونمند است و بستگی به روش انسانها دارد؛ به چند آیه از آیات زیر توجّه فرمایید: 218 بقره(2) ، 132 آل‌عمران(3) ، 175 نساء(4) ، 155 انعام(6) ، 56 و 204 اعراف(7) ، 56 حجر(15) ، 56 نور(24) ، 46 نمل(27) ، 10 حجرات(49) و 28 حدید(57).
إِذْ جَعَلَ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي قُلُوبِهِمُ الْحَمِيَّةَ حَمِيَّةَ الْجاهِلِيَّةِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلى رَسُولِهِ وَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَ أَلْزَمَهُمْ كَلِمَةَ التَّقْوى وَ كانُوا أَحَقَّ بِها وَ أَهْلَها وَ كانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيماً ﴿۲۶﴾
[به یاد آر] آنگاه که انکارورزان [مکّه در حدیبیه] قلباً دستخوش تعصّب، [آن هم] تعصّب جاهلیت شده بودند(1)، خدا آرامش [خاطری از جانب] خویش بر رسولش و بر مؤمنین القاء کرد و آنان را به اصل تقوا - که به آن سزاوارتر و اهل آن بودند - پایبند ساخت(2)؛ و خدا به هر چیزی داناست.514
فتح (48)
26
این تعصّب از آن جهت بود که بر حذف کلمه بسم اللّه از عهدنامه صلح اصرار داشتند.
به آیه 22 مجادله(58) و اولئک کتب فی قلوبهم الایمان و ایدهم بروح منه توجّه فرمایید.
لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللَّهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُؤُسَكُمْ وَ مُقَصِّرِينَ لا تَخافُونَ فَعَلِمَ ما لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِنْ دُونِ ذلِكَ فَتْحاً قَرِيباً ﴿۲۷﴾
خدا رؤیای رسولش را به تحقّق رساند، که به خواست خدا ایمن و بدون ترس [از دشمن] به مسجدالحرام وارد خواهید شد، در حالی که سرهای خود را تراشیده و موهای خود را کوتاه کرده‌اید؛ [خدا] چیزهایی را می‌دانست که شما نمی‌دانستید و علاوه بر فتح مکه، پیروزی نزدیک [خیبر] را [برای شما] تقدیر کرد.514
فتح (48)
27
هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً ﴿۲۸﴾
اوست که رسولش را با هدایت و دین حق فرستاد تا آن را بر همه ادیان پیروز گرداند؛ و خدا به عنوان گواه کافی است.514
فتح (48)
28
مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَماءُ بَيْنَهُمْ تَراهُمْ رُكَّعاً سُجَّداً يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللَّهِ وَ رِضْواناً سِيماهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوى عَلى سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِيماً ﴿۲۹﴾
محمّد رسول خدا و همراهانش، در برابر کفّارِ [جنگ‌طلب(1)]، محکم و نیرومند(2) و با یکدیگر مهربانند(3)؛ همواره آنان را در حالت فروتنی و خضوع مشاهده می‌کنی، در حالی که افزون‌بخشی و خشنودی خدا را(4) می‌جویند؛ نشان [شایستگی] آنان در سیمایشان از اثر فروتنی پیداست؛ این توصیف‌شان است در تورات؛ و توصیف آنان در انجیل مانند کشتی است که جوانه‌اش را [به فراوانی] برآورد و آن را نیرو می‌بخشد تا ستبر گردد و بر ساقه‌های(5) خود استوار بایستد(6)، به گونه‌ای که موجب شگفتی کشاورزان(7) گردد، در نتیجه [خدا] از [رشد سریع] آنان، انکارورزان را به خشم دراندازد؛ خدا به مؤمنان نیکوکارشان وعده آمرزش و پاداشی بزرگ داده است(8).515
فتح (48)
29
برای توجیه افزوده، به آیات 8 و 9 ممتحنه(60) توجّه فرمایید. بعضی از مفسّران عقیده دارند که این آیه به وسیله آیات 8 و 9 ممتحنه تخصیص خورده است.
اشدّاء: جمع شدید: معنی واقعی این واژه در این آیه همان است که در آیات 139 آل‌عمران(3) و 35 محمد(47) توصیه شده و لا تهنوا...
رُحماء: جمع رحیم: مهربان.
خشنودی خدا از بنده، همواره به علت پاداش فراوان، خشنودی بنده از خدا را به دنبال خواهد داشت؛ چنانکه در آیات 119 مائده(5) ، 100 توبه(9) ، 22 مجادله(58) ، 28 فجر(89) و (8) بینه(98) ملاحظه می‌فرمایید.
سوق: جمع ساق: ساقه، تنه.
این موضوع در انجیل متی باب سیزدهم سیمانِ آیه 31 و 32 آمده است.
زُرّاع: جمع زارع: کشاورز.
تمام حروف الفبای عرب در این آیه آمده است. آیه 154 آل‌عمران(3) نیز همین ویژگی را دارد.