وَ لَوْ جَعَلْناهُ قُرْآناً أَعْجَمِيًّا لَقالُوا لَوْ لا فُصِّلَتْ آياتُهُ ءَ أَعْجَمِيٌّ وَ عَرَبِيٌّ قُلْ هُوَ لِلَّذِينَ آمَنُوا هُدىً وَ شِفاءٌ وَ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ فِي آذانِهِمْ وَقْرٌ وَ هُوَ عَلَيْهِمْ عَمًى أُولئِكَ يُنادَوْنَ مِنْ مَكانٍ بَعِيدٍ ﴿۴۴﴾
اگر قرآن را نارسا نازل کرده بودیم، میگفتند چرا آیاتش به وضوح بیان نشده است؟ آیا کتابی نارسا و [مخاطبی] با زبان فصیح؟! بگو: این کتاب برای باورداران، هدایت و شفاست؛ و آنان که باور ندارند، در گوشهایشان سنگینی است(1) و قرآن بر آنان نامفهوم است(2)؛ [گویی] آنان را از راهی دور ندا میدهند.481
فصلت (41)
44
تأیید گفتار خودشان است که در آیه 5 فصلت(همین سوره) آمده است.
مفهوم این بخش از آیه به بیان دیگر در آیه 82 اسراء(17) آمده است.
وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ فَاخْتُلِفَ فِيهِ وَ لَوْ لا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّكَ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ وَ إِنَّهُمْ لَفِي شَكٍّ مِنْهُ مُرِيبٍ ﴿۴۵﴾
به موسی کتاب دادیم، در [مورد] آن اختلاف [نظر] پدید آمد؛ و اگر فرمانی از صاحباختیارت [در موردِ مهلت و آزمون] از قبل مقرّر نشده بود(1)، میان آنان [بیدرنگ] داوری میشد؛ آنان در موردِ آن [کتاب] در تردیدی آمیخته به بدگمانیاند.481
فصلت (41)
45
برای توجیه افزوده در مورد مهلت، به آیات 42 ابراهیم(14) و 45 فاطر(35) و در مورد آزمون به آیه 2 ملک(67) توجّه فرمایید، ولی اصل فرمان که از قبل صادر شده آیه 24 اعراف(7) است.
مَنْ عَمِلَ صالِحاً فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ أَساءَ فَعَلَيْها وَ ما رَبُّكَ بِظَلاَّمٍ لِلْعَبِيدِ ﴿۴۶﴾
هر که به شایستگی عمل کند، به سود خود و هر که بدی کند، به ضرر خویش کرده است(1)؛ و [اگر سنت آفرینش جز این بود،] ظلمی فاحش در مورد بندگان [بود که] دور از شأن صاحباختیار توست(2).481
فصلت (41)
46
معنی و مفهوم این عبارت به بیان دیگری در آیات 111 نساء(4) ، 44 روم(30) و 39 نجم(53) آمده است.
به زیرنویس آیه 182 آلعمران(3) مراجعه فرمایید.
إِلَيْهِ يُرَدُّ عِلْمُ السَّاعَةِ وَ ما تَخْرُجُ مِنْ ثَمَراتٍ مِنْ أَكْمامِها وَ ما تَحْمِلُ مِنْ أُنْثى وَ لا تَضَعُ إِلاَّ بِعِلْمِهِ وَ يَوْمَ يُنادِيهِمْ أَيْنَ شُرَكائِي قالُوا آذَنَّاكَ ما مِنَّا مِنْ شَهِيدٍ ﴿۴۷﴾
آگاهی از [لحظه وقوع] رستاخیز تنها مربوط به خداست(1)؛ و خروجِ هر میوهای از شکوفهاش(2) و بارداری و وضع حمل هر مادهای با آگاهی اوست؛ و آن روز که خدا به مشرکان ندا میدهد که: افرادی که [در قدرت] شریک من تصوّر میکردید [و از آنان حساب میبردید]، کجا هستند، گویند: در برابر تو تأکید میکنیم که هیچ یک از ما اکنون [به درستی شرک خود] گواه نیست.482
فصلت (41)
47
به بیان روشنتر در آیه 187 اعراف(7) آمده است.
اکمام: جمع کمّ: پوسته.
وَ ضَلَّ عَنْهُمْ ما كانُوا يَدْعُونَ مِنْ قَبْلُ وَ ظَنُّوا ما لَهُمْ مِنْ مَحِيصٍ ﴿۴۸﴾
آنچه در گذشته [تکیهگاه خود] میخواندند، از نظرشان ناپدید شود و درمییابند که [از آتش قهر خدا] هیچ راه گریزی نخواهند داشت.482
فصلت (41)
48
لا يَسْأَمُ الْإِنْسانُ مِنْ دُعاءِ الْخَيْرِ وَ إِنْ مَسَّهُ الشَّرُّ فَيَؤُسٌ قَنُوطٌ ﴿۴۹﴾
انسان در تمنّای خیر، خستگی ناپذیر است، و[لی] اگر بدی به او برسد، نومید و دلسرد خواهد شد.482
فصلت (41)
49
وَ لَئِنْ أَذَقْناهُ رَحْمَةً مِنَّا مِنْ بَعْدِ ضَرَّاءَ مَسَّتْهُ لَيَقُولَنَّ هذا لِي وَ ما أَظُنُّ السَّاعَةَ قائِمَةً وَ لَئِنْ رُجِعْتُ إِلى رَبِّي إِنَّ لِي عِنْدَهُ لَلْحُسْنى فَلَنُنَبِّئَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِما عَمِلُوا وَ لَنُذِيقَنَّهُمْ مِنْ عَذابٍ غَلِيظٍ ﴿۵۰﴾
و اگر پس از گزندی که به انسان میرسد، رحمتی از جانب خویش به او برسانیم، میگوید: این حق من است، و گمان نمیکنم قیامت برپا شود، و اگر [هم باشد و] به سوی صاحباختیارم بازگردانده شوم، نزد او امتیاز خواهم داشت(1)؛ مسلّماً انکارورزان را از عملکردشان آگاه خواهیم ساخت و مجازاتی سخت به آنان بچشانیم.482
فصلت (41)
50
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 36 کهف(18) آمده است.
وَ إِذا أَنْعَمْنا عَلَى الْإِنْسانِ أَعْرَضَ وَ نَأى بِجانِبِهِ وَ إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ فَذُو دُعاءٍ عَرِيضٍ ﴿۵۱﴾
هر گاه به انسان نعمتی بخشیم، [با سرمستی] روی میگرداند و خرامان به راه خود رود؛ و هنگامی که کمترین سختی به او برسد، دعا و درخواست فراوان دارد(1).482
فصلت (41)
51
مفهوم این آیه به بیان دیگری در آیات 12 یونس(10) و 67 اسراء(17) آمده است.
قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ كانَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ ثُمَّ كَفَرْتُمْ بِهِ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ هُوَ فِي شِقاقٍ بَعِيدٍ ﴿۵۲﴾
بگو: به نظر شما اگر [قرآن] از جانب خدا [رسیده] باشد و شما انکارش کنید، چه کسی گمراهتر است از آن که در ستیزهای بیپایان [در برابر آن] قرار گرفته است؟482
فصلت (41)
52
سَنُرِيهِمْ آياتِنا فِي الْآفاقِ وَ فِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَ وَ لَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ ﴿۵۳﴾
به زودی نشانههای [توان و تدبیر] خود را در آفاق [جهان] و در [وجود] خودشان به آنان نشان خواهیم داد(1) تا بر آنان روشن شود که قرآن حق است؛ آیا کافی نیست که صاحباختیار تو بر هر چیز گواه است.482
فصلت (41)
53
معنی و مفهوم این بخش از آیه، به بیان دیگر در آیات 20 و 21 ذاریات(51) آمده است.