كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَ الْأَحْزابُ مِنْ بَعْدِهِمْ وَ هَمَّتْ كُلُّ أُمَّةٍ بِرَسُولِهِمْ لِيَأْخُذُوهُ وَ جادَلُوا بِالْباطِلِ لِيُدْحِضُوا بِهِ الْحَقَّ فَأَخَذْتُهُمْ فَكَيْفَ كانَ عِقابِ ﴿۵﴾
قبل از آنان قوم نوح و بعد از آنان گروههایی دیگر(1) [پیامبرانشان را] دروغ‌پرداز شمردند و هر امّتی(2) آهنگِ رسول خود را کرد تا او را دستگیر کنند و به باطل مجادله کردند تا حق را به آن وسیله از میان بردارند(3) و من هم آنان را [به کیفر] گرفتم؛ [دیدید] کیفر من چگونه بود؟467
غافر (40)
5
این گروههای دیگر را در آیات 12 و 13 ص(38) ملاحظه فرمایید.
به زیرنویس آیه 159 اعراف(7) مراجعه فرمایید.
به آیات 18 انبیاء(21) و 8 صف(61) توجّه فرمایید.
وَ كَذلِكَ حَقَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّهُمْ أَصْحابُ النَّارِ ﴿۶﴾
و فرمان مجازاتِ(1) صاحب‌اختیارت درباره انکارورزان این گونه به تحقّق پیوست که آنان دوزخی‌اند.467
غافر (40)
6
برای توجیه ترجمه «کلمه» به «فرمان مجازات» به آیه 19 زمر(39) و نیز به بخش انتهایی آیه 71 زمر(39) توجّه فرمایید؛ و منظور از آن همان مفاد آیه 85 ص(38) است. لازم به یادآوری است که «کلمه» در قرآن به عکس معنی مورد بحث هم به کار رفته (وعده یاری) به آیه 171 صافات(37) توجّه فرمایید.
الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحِيمِ ﴿۷﴾
فرشتگانی که(1) عرش را حمل می‌کنند و آنان که گرد آن حلقه زده‌اند، صاحب‌اختیارشان را با ستایش تقدیس می‌کنند(2) و به او ایمان دارند و برای اهل ایمان آمرزش می‌خواهند: [و گویند:] صاحب‌اختیارا، رحمت و دانشت، هر چیزی را فرا گرفته، پس کسانی را که توبه کردند و پیرو راه تو شدند، بیامرز و از مجازات دوزخ نگاهشان دار.467
غافر (40)
7
برای توجیه آنچه به جای موصول گذاشته‌ایم، با آیه 75 زمر(39) مقایسه فرمایید.
در مورد چگونگی حمل عرش توسّط فرشتگان و تعداد آنان هیچ گونه توضیحی در سایر آیات قرآن نیامده؛ مفسّران هم تاکنون توضیح روشن و قانع کننده‌ای نداده‌اند؛ به آیه 7 آل‌عمران(3) و توضیحاتی که در زیرنویس آن آمده است توجّه فرمایید.
رَبَّنا وَ أَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِي وَعَدْتَهُمْ وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّيَّاتِهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿۸﴾
صاحب‌اختیارا، آنان و پدران [و مادران(1)] و همسران و فرزندان صالحشان را در باغهای جاویدان بهشت که وعده داده‌ای(2)، داخل کن، که فرا دست و فرزانه تویی، تو؛468
غافر (40)
8
بنا به قاعده تغلیب، به ذکر کلمه پدران اکتفا شده است، مثل کلمه والدین در آیه 14 لقمان(31).
وعده حفظ نعمت روابط خانوادگی و خویشاوندی در میان صالحان اهل بهشت را در آیات 22 و 23 رعد(13) ، 74 و 75 فرقان(25) ، 56 یس(36) ، 70 زخرف(43) و 21 طور(52) ملاحظه فرمایید.
وَ قِهِمُ السَّيِّئاتِ وَ مَنْ تَقِ السَّيِّئاتِ يَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمْتَهُ وَ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ ﴿۹﴾
و آنان را از [کیفرِ] بدیها حفظ کن و هر که را در آن روز از [کیفرِ] بدیها نگاه داری، مشمول رحمتت قرار داده‌ای؛ این است همان کامیابی بزرگ.468
غافر (40)
9
إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا يُنادَوْنَ لَمَقْتُ اللَّهِ أَكْبَرُ مِنْ مَقْتِكُمْ أَنْفُسَكُمْ إِذْ تُدْعَوْنَ إِلَى الْإِيمانِ فَتَكْفُرُونَ ﴿۱۰﴾
انکارورزان را [در دوزخ] ندا می‌دهند که: دشمنی و خشم خدا، سخت‌تر از دشمنی و خشم شما نسبت به خودتان است، چرا که به ایمان فراخوانده می‌شدید، ولی [با دشمنی نسبت به خود] انکار می‌کردید(1).468
غافر (40)
10
علت خشم کافران بر خود اینست که متوجّه می‌شوند خودشان مسبب همه مصایب خود هستند؛ برای درک بهتر مفهوم این آیه، به آیه 22 ابراهیم(14) و قال الشیطان... فلا تلومونی و لوموا انفسکم توجّه و دقت فرمایید.
قالُوا رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَ أَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ فَاعْتَرَفْنا بِذُنُوبِنا فَهَلْ إِلى خُرُوجٍ مِنْ سَبِيلٍ ﴿۱۱﴾
می گویند: صاحب‌اختیارا، ما را دو بار میراندی(1) و دو بار زنده کردی(2)، اکنون به گناهان خود معترفیم، آیا راه نجاتی هست(3)؟468
غافر (40)
11
یک بار مرده جهل، موضوع آیه 122 انعام(6) و یک بار مرگ در پایان زندگی دنیا.
یک بار با خروج از گور و یک بار با آگاهی در قیامت، موضوع آیات 38 مریم(19) و 47 و 48 زمر(39) و 22 ق(50).
نه، با آیه 11 ملک(67) مقایسه فرمایید.
ذلِكُمْ بِأَنَّهُ إِذا دُعِيَ اللَّهُ وَحْدَهُ كَفَرْتُمْ وَ إِنْ يُشْرَكْ بِهِ تُؤْمِنُوا فَالْحُكْمُ لِلَّهِ الْعَلِيِّ الْكَبِيرِ ﴿۱۲﴾
این [سرنوشت] از آن جهت است که وقتی خدا به یکتایی یاد می‌شد، انکار می‌کردید و چون به او شرک آورده می‌شد، باور می‌داشتید(1)؛ اینک داوری با خدای والا و بزرگ است.468
غافر (40)
12
مفهوم اکراه انکارورزان از توحید و استقبال از شرک، به بیان دیگر در آیات 46 اسراء(17) ، 34-36 صافات(37) و 45 زمر(39) آمده است.
هُوَ الَّذِي يُرِيكُمْ آياتِهِ وَ يُنَزِّلُ لَكُمْ مِنَ السَّماءِ رِزْقاً وَ ما يَتَذَكَّرُ إِلاَّ مَنْ يُنِيبُ ﴿۱۳﴾
اوست که نشانه‌های [توان و تدبیر] خود را به شما ارائه می‌دهد(1) و برای شما [با نزول باران] از آسمان(2) روزی می‌فرستد؛ ولی تنها کسانی پند می‌گیرند که [به درگاه خدا] بازآیند.468
غافر (40)
13
پاره‌ای از این نشانه‌های مورد بحث را در آیات 164 بقره(2) ، 190 آل‌عمران(3) و 3 و 4 جاثیه(45) ملاحظه فرمایید.
برای توجیه افزوده، به بخش میانی آیه 5 جاثیه(45) توجّه فرمایید.
فَادْعُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ ﴿۱۴﴾
پس خدای را با خلوص اعتقاد بخوانید، هرچند انکارورزان ناخشنود باشند.468
غافر (40)
14