وَدُّوا لَوْ تَكْفُرُونَ كَما كَفَرُوا فَتَكُونُونَ سَواءً فَلا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ أَوْلِياءَ حَتَّى يُهاجِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَخُذُوهُمْ وَ اقْتُلُوهُمْ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَ لا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ وَلِيًّا وَ لا نَصِيراً ﴿۸۹﴾
[دورویان] دوست دارند کاش شما هم به سان آنان به راه انکار گام زنید، و یکسان باشید، پس با هیچ یک از آنان دوستی نکنید تا در راه خدا مهاجرت کنند؛ و اگر [از هجرت] روی برتافتند [و علاقه به جلب محبّت گروه متخاصم داشتند، سوء نیتشان محرز است]، آنان را هر جا که یافتید دستگیر و به قتل برسانید و از میان آنان دوست و یاوری انتخاب نکنید؛
سوره نساء (4) آیه 89
صفحه
92
سوره
نساء (4)
آیه
89
إِلاَّ الَّذِينَ يَصِلُونَ إِلى قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَهُمْ مِيثاقٌ أَوْ جاؤُكُمْ حَصِرَتْ صُدُورُهُمْ أَنْ يُقاتِلُوكُمْ أَوْ يُقاتِلُوا قَوْمَهُمْ وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَسَلَّطَهُمْ عَلَيْكُمْ فَلَقاتَلُوكُمْ فَإِنِ اعْتَزَلُوكُمْ فَلَمْ يُقاتِلُوكُمْ وَ أَلْقَوْا إِلَيْكُمُ السَّلَمَ فَما جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ عَلَيْهِمْ سَبِيلاً ﴿۹۰﴾
مگر کسانی که وابسته به گروهی باشند که بین شما و آنان پیمانی برقرار است، یا آنان که [با این تعهّد] به سراغ شما می‌آیند که نسبت به جنگ و ستیز با شما و گروه خود بی‌علاقه‌اند؛ اگر خدا می‌خواست، آنان را بر شما مسلّط می‌کرد که با شما بجنگند؛ پس اگر از [تعرض و] جنگ با شما کناره گرفته‌اند و ابراز مسالمت کرده‌اند، خدا برای شما هیچ گونه راه تعرضی علیه آنان نگشوده است.
سوره نساء (4) آیه 90
صفحه
92
سوره
نساء (4)
آیه
90
سَتَجِدُونَ آخَرِينَ يُرِيدُونَ أَنْ يَأْمَنُوكُمْ وَ يَأْمَنُوا قَوْمَهُمْ كُلَّما رُدُّوا إِلَى الْفِتْنَةِ أُرْكِسُوا فِيها فَإِنْ لَمْ يَعْتَزِلُوكُمْ وَ يُلْقُوا إِلَيْكُمُ السَّلَمَ وَ يَكُفُّوا أَيْدِيَهُمْ فَخُذُوهُمْ وَ اقْتُلُوهُمْ حَيْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَ أُولئِكُمْ جَعَلْنا لَكُمْ عَلَيْهِمْ سُلْطاناً مُبِيناً ﴿۹۱﴾
گروه دیگری را خواهید یافت که [موضعی جداگانه دارند و با دورویی] می‌خواهند از جانب شما و هم از جانب قوم [مشرک] خود ایمن باشند؛ و[لی] هر گاه که به فتنه کشانده شوند، [براحتی] در آن نگونسار شوند(1)؛ اگر از [تعرض علیه] شما کناره نگرفته و ابراز مسالمت نکردند و دست از شما بازنداشتند، آنان را هر جا که یافتید دستگیر و به قتل برسانید(2)؛ ایشان هستند(3) که در برابر آنان شما را در موضعی مسلّط قرار داده‌ایم.
سوره نساء (4) آیه 91
صفحه
92
سوره
نساء (4)
آیه
91
1
برای روشن شدن معنی فتنه مورد بحث در این آیه به زیرنویس آیه 193 بقره(2) مراجعه فرمایید.
2
این آیه را با توجّه به آیه 61 انفال(8) باید در نظر گرفت. و ان جنحوا للسلم فاجنح لها و توکل علی اللّه
3
در مورد کلمه «اولئکم» به زیرنویس آیه 95 انعام(6) مراجعه فرمایید.
وَ ما كانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ يَقْتُلَ مُؤْمِناً إِلاَّ خَطَأً وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ دِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلى أَهْلِهِ إِلاَّ أَنْ يَصَّدَّقُوا فَإِنْ كانَ مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَكُمْ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ إِنْ كانَ مِنْ قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَهُمْ مِيثاقٌ فَدِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلى أَهْلِهِ وَ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيامُ شَهْرَيْنِ مُتَتابِعَيْنِ تَوْبَةً مِنَ اللَّهِ وَ كانَ اللَّهُ عَلِيماً حَكِيماً ﴿۹۲﴾
هیچ مؤمنی را نسزد که مؤمنی دیگر را به قتل برساند، مگر به اشتباه؛ و هر که مؤمنی را به اشتباه به قتل برساند، باید اسیر با ایمانی(1) را آزاد و خون بهایی به خانواده مقتول پرداخت کند، مگر اینکه [خودشان] گذشت کنند(2)؛ اگر [مقتول] مؤمنی از گروه دشمنان شما باشد، باید [فقط] اسیر با ایمانی را آزاد کند؛ و اگر مقتول، وابسته به گروهی باشد که بین شما و آنان پیمانی برقرار است، باید خونبها به خانواده او پرداخت و اسیر با ایمانی را نیز آزاد کند؛ و هر که [توان آن را در خود] نیافت، دو ماه پیاپی - به عنوان پذیرش توبه از جانب خدا - روزه بگیرد؛ و خدا دانایی است فرزانه.
سوره نساء (4) آیه 92
صفحه
93
سوره
نساء (4)
آیه
92
1
«رقبه» در لغت به معنی گردن است، ولی اصطلاحاً به هر شخص گرفتاری گفته می‌شود.
2
فعل «یصّدّقوا» در اصل «یتصّدقوا» بوده که برای سهولت بیان «تاء» در «صاد» ادغام شده است. فعل مضارع باب تفعّل است.
وَ مَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالِداً فِيها وَ غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ لَعَنَهُ وَ أَعَدَّ لَهُ عَذاباً عَظِيماً ﴿۹۳﴾
و هر که مؤمنی را عمدا به قتل رساند، کیفرش دوزخ است که جاودانه در آن باقی خواهد ماند و خدا [نیز] بر او خشم گیرد و لعنتش کند و مجازاتی بزرگ برای او آماده سازد(1)
سوره نساء (4) آیه 93
صفحه
93
سوره
نساء (4)
آیه
93
1
کیفر دنیوی البته به موجب آیه 45 مائده(5)، به جای خود محفوظ است.
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا ضَرَبْتُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَتَبَيَّنُوا وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقى إِلَيْكُمُ السَّلامَ لَسْتَ مُؤْمِناً تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَياةِ الدُّنْيا فَعِنْدَ اللَّهِ مَغانِمُ كَثِيرَةٌ كَذلِكَ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلُ فَمَنَّ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَتَبَيَّنُوا إِنَّ اللَّهَ كانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيراً ﴿۹۴﴾
ای ایمان‌آوردگان(1)، هنگامی که در راه خدا به سفر جنگی می‌روید، [در مورد دشمن] تحقیق کنید [که مبادا کسی را به خطا از پای درآورید] و به آن کس که نسبت به شما ابراز مسالمت کرده است در طلب بهره زندگی دنیا نگویید: ایمان نیاورده‌ای؛ که غنایم فراوان نزد خداست؛ در گذشته چنین [بی‌پروا] بودید [که جنگهای شما انگیزه غارتگری داشت] و خدا بر شما نعمت بزرگی داد [و هدایتتان کرد]، پس [منصفانه] تحقیق کنید، که خدا از آنچه می‌کنید آگاه است.
سوره نساء (4) آیه 94
صفحه
93
سوره
نساء (4)
آیه
94
1
به زیرنویس آیه 29 نساء(4) و زیرنویس اول آیه 267 بقره(2) مراجعه فرمایید.
لا يَسْتَوِي الْقاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ وَ الْمُجاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدِينَ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقاعِدِينَ دَرَجَةً وَ كُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنى وَ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدِينَ عَلَى الْقاعِدِينَ أَجْراً عَظِيماً ﴿۹۵﴾
مؤمنان وانشسته و بدون عذر(1)، با مبارزانِ با اموال و جانهای خویش در راه خدا، برابر نیستند؛ خدا [مقام] مبارزانِ با اموال و جانهای خویش را بر وانشستگان [تن آسا] به درجه‌ای [بزرگ] برتری بخشیده، و به همه وعده نیکوترین [پاداش] داده است؛ و مبارزان را با پاداشی بزرگ نسبت به وانشستگانِ [از جنگ] برتری داده است؛
سوره نساء (4) آیه 95
صفحه
94
سوره
نساء (4)
آیه
95
1
لفظ «اولی» به معنی صاحبان یا دارندگان، جمع است و مفرد آن می‌شود «ذو».
دَرَجاتٍ مِنْهُ وَ مَغْفِرَةً وَ رَحْمَةً وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً ﴿۹۶﴾
به درجاتی [والا] و آمرزش و رحمتی از جانب خویش؛ و خدا آمرزگاری است مهربان.
سوره نساء (4) آیه 96
صفحه
94
سوره
نساء (4)
آیه
96
إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ ظالِمِي أَنْفُسِهِمْ قالُوا فِيمَ كُنْتُمْ قالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ قالُوا أَ لَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فِيها فَأُولئِكَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصِيراً ﴿۹۷﴾
فرشتگان به کسانی که جانشان را می‌گیرند(1) - در حالی که آنان [با همکاری با ستمگران] نسبت به خویش ستمکار بوده‌اند(2)- می‌گویند: شما چه وضعی داشتید [که یکسره باختید]؟ پاسخ می‌دهند که ما در سرزمین [خود]، تحت فشار و مقهور بودیم [و چاره‌ای جز هماهنگی با ستمگران نداشتیم]؛ می‌گویند: مگر زمین خدا فراخ نبود تا در آن به مهاجرت پردازید(3)؟ جایگاهشان دوزخ است، که بد سرانجامی است؛
سوره نساء (4) آیه 97
صفحه
94
سوره
نساء (4)
آیه
97
1
لفظ «توفّاهم» در اصل «تتوفّاهم» بوده که یکی از دو «تاء» آن، برای تخفیف لفظ، حذف شده است؛ ولی این حذف، الزامی نیست، چنانکه همین کلمه در آیه 28 نحل(16) به شکل اصلی‌اش آمده است. ضمناً این بخش از آیه، تناقضی با آیات 60 انعام(6) و 42 زمر(39) ندارد؛ چرا ؟
2
واژه «ظالمی» در آیه، در اصل «ضالمین» بوده که «نون» جمع طبق قاعده، به علت اضافه شدن به کلمه «انفس» حذف شده است.
3
به آیه 100 نساء(همین سوره) توجّه فرمایید.
إِلاَّ الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً وَ لا يَهْتَدُونَ سَبِيلاً ﴿۹۸﴾
به جز مردان و زنان و کودکان(1) تحت فشار و مقهوری که چاره‌ای ندارند و راه به جایی نبرند(2)
سوره نساء (4) آیه 98
صفحه
94
سوره
نساء (4)
آیه
98
1
ولدان: جمع ولید: کودک.
2
این گروه همان کسانی هستند که در آیه 75 نساء(همین سوره) تذکر داده شده: که چرا مهاجران به مدینه، که قدرت و موقعیت مستحکم دارند، برای نجاتشان اقدامی نمی‌کنند.