خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ يُكَوِّرُ اللَّيْلَ عَلَى النَّهارِ وَ يُكَوِّرُ النَّهارَ عَلَى اللَّيْلِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى أَلا هُوَ الْعَزِيزُ الْغَفَّارُ ﴿۵﴾
آسمانها و زمین را به حق [و باهدف] آفرید؛ شب را بر روز می‌پیچد و روز را بر شب، و خورشید و ماه را در خدمت [شما] گماشت(1)، که هر یک تا سرآمد معینی روان است(2)؛ آگاه باشید که اوست فرا دست و آمرزگار.458
زمر (39)
5
برای توجیه افزوده، به آیات 33 ابراهیم(14) و 12 نحل(16) توجّه فرمایید.
به آیات 1 و 2 تکویر(81) توجّه فرمایید.
خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها وَ أَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ الْأَنْعامِ ثَمانِيَةَ أَزْواجٍ يَخْلُقُكُمْ فِي بُطُونِ أُمَّهاتِكُمْ خَلْقاً مِنْ بَعْدِ خَلْقٍ فِي ظُلُماتٍ ثَلاثٍ ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَهُ الْمُلْكُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَأَنَّى تُصْرَفُونَ ﴿۶﴾
[خدا] شما را از منشاء حیاتی واحد آفرید، آنگاه زوجش را نیز از همان جنس پدید آورد(1) و برای [استفاده] شما هشت [فرد یا چهار] زوج(2) از دامها را پدید آورد؛ شما را در شکمهای مادرانتان طی مراحل مختلف(3) در نهانگاههای سه‌گانه[ی پرده مشیمیه، رحم و شکم] می‌آفریند؛ این است خدا، صاحب‌اختیار شما که فرمانروایی خاصّ اوست؛ معبودی جز او نیست؛ پس چگونه از راه [بندگی او] گردانده می‌شوید؟459
زمر (39)
6
به کتاب علمی قرآنی خلقت انسان شادروان دکتر یداللّه سحابی رجوع فرمایید.
برای توضیح بیشتر به آیات 143 و 144 انعام(6) و نیز به زیرنویس اوّل آیه 143 انعام(6) مراجعه فرمایید.
به آیه 14 مؤمنون(23) مراجعه فرمایید.
إِنْ تَكْفُرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنْكُمْ وَ لا يَرْضى لِعِبادِهِ الْكُفْرَ وَ إِنْ تَشْكُرُوا يَرْضَهُ لَكُمْ وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى ثُمَّ إِلى رَبِّكُمْ مَرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ ﴿۷﴾
اگر ناسپاسی کنید، [بدانید که] خدا از شما بی‌نیاز است(1)؛ و[لی] ناسپاسی بندگانش را نمی‌پسندد؛ و اگر سپاسگزاری کنید، آن را بر شما می‌پسندد؛ و هیچ کس بار گناه دیگری را بر عهده نخواهد داشت(2)؛ آنگاه بازگشت شما به پیشگاه صاحب‌اختیارتان است و شما را به آنچه می‌کردید آگاه می‌سازد(3)، که او به راز دلها داناست.459
زمر (39)
7
مفهوم این عبارت به بیان دیگر در آیات 8 ابراهیم(14) و 15 فاطر(35) آمده است.
پاسخ ادّعای انکارورزان است که در آیه 12 عنکبوت(29) آمده است.
به آیه 22 ق(50) توجّه فرمایید.
وَ إِذا مَسَّ الْإِنْسانَ ضُرٌّ دَعا رَبَّهُ مُنِيباً إِلَيْهِ ثُمَّ إِذا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِنْهُ نَسِيَ ما كانَ يَدْعُوا إِلَيْهِ مِنْ قَبْلُ وَ جَعَلَ لِلَّهِ أَنْداداً لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِهِ قُلْ تَمَتَّعْ بِكُفْرِكَ قَلِيلاً إِنَّكَ مِنْ أَصْحابِ النَّارِ ﴿۸﴾
هر گاه انسان دچار گزندی شود، صاحب‌اختیارش را [به نیایش] می‌خواند، در حالی که به درگاه او بازمی‌آید؛ و چون او را نعمتی از جانب خویش ارزانی دارد، مشکلی را که قبلاً [دفع] آن را از خدا می‌خواست، از یاد می‌بَرَد و برای خدا [در قدرت] همتایانی قائل می‌شود، تا [دیگران را هم] از راه او گمراه سازد(1)؛ بگو: چندصباحی با ناسپاسی برخوردار باش که [سرانجام] دوزخی هستی(2).459
زمر (39)
8
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگری در آیه 49 زمر(همین سوره) آمده است.
تهدیدی که در این بخش از آیه به کار رفته، در آیات 3 حجر(15) ، 54 مؤمنون(23) ، 83 زخرف(43) و 17 طارق(86) آمده است.
أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّيْلِ ساجِداً وَ قائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ ﴿۹﴾
[آیا چنین کسی رستگار است] یا آن کس که در ساعات شب در حال سجده و قیام به طاعت [خدا(1)] مشغول است و از [مجازات] آخرت ترسان و به رحمت صاحب‌اختیار خویش امیدوار است؟ بگو: آیا اهل دانش با جاهلان یکسانند؟ تنها خردمندانِ با خلوص پند می‌پذیرند.459
زمر (39)
9
به زیرنویس سوّم آیه 34 نساء(4) مراجعه فرمایید.
قُلْ يا عِبادِ الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّكُمْ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هذِهِ الدُّنْيا حَسَنَةٌ وَ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةٌ إِنَّما يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسابٍ ﴿۱۰﴾
بگو: ای بندگانِ با ایمان من، در برابر صاحب‌اختیار خویش پروا کنید؛ افرادی که نیکویی می‌کنند، [علاوه بر آخرت، در این جهان هم] پاداش نیکو دارند(1)؛ زمین خدا فراخ است [اگر برای حفظ روش خود دچار مشکل شدید، مقام و موقع خود را رها کنید(2)]؛ قطعاً پاداش پایداران بی‌دریغ عطا خواهد شد.459
زمر (39)
10
به آیات 30 نحل(16) و 51 غافر(40) توجّه فرمایید. نقطه مقابل نیکوکاران، بدکارانند که آنان هم در هر دو جهان بدی دارند، به آیات 85 و 114 بقره(2) ، 56 آل‌عمران(3) و 34 رعد(13) توجّه فرمایید.
برای روشن شدن منظور آیه از «فراخی زمین خدا»، با آیات 97 نساء(4) و 56 عنکبوت(29) مقایسه فرمایید.
قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّينَ ﴿۱۱﴾
بگو: من مأمورم با خلوصِ اعتقاد، خدای را بندگی کنم،460
زمر (39)
11
وَ أُمِرْتُ لِأَنْ أَكُونَ أَوَّلَ الْمُسْلِمِينَ ﴿۱۲﴾
و مأمور شده‌ام نخستین کسی [در این امّت] باشم که تسلیم [محض در مقابل خدا(1)] است.460
زمر (39)
12
برای توجیه افزوده، به آیه 131 بقره(2) توجّه فرمایید.
قُلْ إِنِّي أَخافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ ﴿۱۳﴾
بگو: اگر در برابر صاحب‌اختیارم نافرمان باشم، از مجازات روزی بزرگ می‌ترسم.460
زمر (39)
13
قُلِ اللَّهَ أَعْبُدُ مُخْلِصاً لَهُ دِينِي ﴿۱۴﴾
بگو: تنها خدای را با خلوصِ اعتقاد خود بندگی می‌کنم،460
زمر (39)
14