وَ لَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لَإِلَى اللَّهِ تُحْشَرُونَ ﴿۱۵۸﴾
اگر مرگ شما را دریابد یا کشته شوید، به پیشگاه خدا احضار میشوید(1).71
آلعمران (3)
158
برای توجیه ترجمه «حشر» به بخش آخر آیه 61 قصص(28)توجّه فرمایید.
فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ ﴿۱۵۹﴾
در پرتو رحمت الهی، بر آنان [که در احد نافرمانی کردند و پشیمان شدند،] نرم [خو و مهربان] شدی؛ و اگر خشن و سخت دل بودی، از گرد تو پراکنده میشدند(1)، پس از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه و در کار با آنان مشورت کن؛ و چون [بر اساس مشاوره] تصمیم گرفتی، بر خدا توکل کن، که خدا توکلکنندگان را دوست دارد(2).71
آلعمران (3)
159
یعنی، حتّی پیامبر خدا هم، بدون رفتار عطوفت آمیز، به جایی نمیرسد.
برای روشن شدن معنای صحیح توکل به زیرنویس دوم آیه 122 آلعمران(همین سوره) مراجعه فرمایید.
إِنْ يَنْصُرْكُمُ اللَّهُ فَلا غالِبَ لَكُمْ وَ إِنْ يَخْذُلْكُمْ فَمَنْ ذَا الَّذِي يَنْصُرُكُمْ مِنْ بَعْدِهِ وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ ﴿۱۶۰﴾
اگر خدا شما را یاری کند، هیچ نیرویی بر شما پیروز نخواهد شد و اگر شما را فروگذارد، کیست که پس از او شما را یاری کند(1)؟ پس مؤمنان باید تنها بر خدا توکل کنند.71
آلعمران (3)
160
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 17 انعام(6) آمده است.
وَ ما كانَ لِنَبِيٍّ أَنْ يَغُلَّ وَ مَنْ يَغْلُلْ يَأْتِ بِما غَلَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ ﴿۱۶۱﴾
هیچ پیامبری را نسزد که [در غنایم جنگ] خیانت ورزد؛ و هر که خیانت کند، روز رستاخیز مورد خیانتش را به همراه میآورد؛ آنگاه [نتیجه] دستاوردهای هر کس به تمامی داده شود، بیآنکه مورد ظلم قرار گیرند(1).71
آلعمران (3)
161
مفهوم این بخش از آیه، به بیان دیگر در آیه 112 طه(20) آمده است؛ در این رابطه به دو آیه 40 و 41 نجم(53) هم توجّه فرمایید.
أَ فَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَ اللَّهِ كَمَنْ باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ ﴿۱۶۲﴾
آیا کسی که راه خشنودی خدا را پیروی کند، همچون کسی است که گرفتار خشم خدا شده و جایگاهش جهنّم است؟ و [به راستی] بد سرانجامی است.71
آلعمران (3)
162
هُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ اللَّهِ وَ اللَّهُ بَصِيرٌ بِما يَعْمَلُونَ ﴿۱۶۳﴾
آنان درجات و مقامی [متفاوت] در پیشگاه خدا دارند؛ و خدا به آنچه میکنند بیناست.71
آلعمران (3)
163
لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ ﴿۱۶۴﴾
خدا بر اهل ایمان نعمت بزرگی داد که در میان آنان رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنان میخواند و [از پلیدی جهل و شرک] پاکشان میسازد و به آنان کتاب و دانشِ توأم با بینش میآموزد؛ در حالی که قبل از آن واقعاً در گمراهی آشکاری بودند(1).71
آلعمران (3)
164
تحقق دعای ابراهیمع است که در آیه 129 بقره(2) آمده است.
أَ وَ لَمَّا أَصابَتْكُمْ مُصِيبَةٌ قَدْ أَصَبْتُمْ مِثْلَيْها قُلْتُمْ أَنَّى هذا قُلْ هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿۱۶۵﴾
چرا آن زمان که(1) آسیبی [در جنگ احد] به شما رسید - [در حالی که] دوبرابر(2) آن را [در جنگ بدر بر دشمن] وارد ساخته بودید - [با تعجب] گفتید: [برای ما که ایمان داریم] این آسیب از کجا رسید؟! بگو: از ناحیه خودتان و [نتیجه نافرمانی خودتان] بود(3)؛ خدا بر هر کاری تواناست.71
آلعمران (3)
165
«أَوَلّما»: آیا هنگامی که: تشکیل شده از (أَ) حرف استفهام، (وَ) حرف عطف و «لمّا» ظرف زمان.
واژه «مثلیها» دوبرابر آن، در اصل «مثلین ها» بوده که «نون» تثنیه به علت اضافه شدن به ضمیر «ها» طبق قاعده حذف شده است.
تفصیل اینکه چگونه از ناحیه خودشان بود، در آیه 152 آلعمران(همین سوره) آمده است؛ ضمناً قانون کلی و عمومی خدا را در مورد یاری مؤمنین در آیه 7 محمّد(47) ملاحظه فرمایید.
وَ ما أَصابَكُمْ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ فَبِإِذْنِ اللَّهِ وَ لِيَعْلَمَ الْمُؤْمِنِينَ ﴿۱۶۶﴾
آنچه روز درگیری دو سپاه [در احد] به شما رسید، بنا به قانونمندی خدا بود [زیرا نافرمانی به شکست میانجامد. چنین شد تا به خطای خود پی ببرید] و تا مؤمنان [واقعی] را [که ایستادگی کردند، خدا] بازشناسد؛72
آلعمران (3)
166
وَ لِيَعْلَمَ الَّذِينَ نافَقُوا وَ قِيلَ لَهُمْ تَعالَوْا قاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَوِ ادْفَعُوا قالُوا لَوْ نَعْلَمُ قِتالاً لاَتَّبَعْناكُمْ هُمْ لِلْكُفْرِ يَوْمَئِذٍ أَقْرَبُ مِنْهُمْ لِلْإِيمانِ يَقُولُونَ بِأَفْواهِهِمْ ما لَيْسَ فِي قُلُوبِهِمْ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما يَكْتُمُونَ ﴿۱۶۷﴾
و دورویان را نیز بشناسد که [چون] به آنان گفته شد: بیایید در راه خدا جنگ کنید و یا [از حریم خود] دفاع نمایید، گفتند: اگر جنگی را [به مصلحت] میدانستیم، از شما پیروی میکردیم(1)؛ آنان در آن روز به کفر نزدیکتر بودند تا ایمان؛ به زبان چیزهایی میگویند که در دل اعتقاد ندارند؛ و خدا بدانچه [در دل] نهفته میدارند، آگاهتر است.72
آلعمران (3)
167
آیه، اشاره به سیصدنفری دارد که به رهبری «عبداللّه اُبّی» از همراهی با سایرین در جنگ «احد» سر باز زدند و از بین راه به مدینه بازگشتند؛ و اگر جنگِ دشوارِ احد اتّفاق نمیافتاد، هیچگاه صفوف مردم به این روشنی مشخّص نمیشد، و هر کس در مقام ادّعا، خود را بهترین فرد میدانست.