إِنَّكَ لا تَهْدِي مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ ﴿۵۶﴾
چنین نیست که تو هر که را دوست داری، قادر به هدایتش باشی، بلکه خداست که هر که را بخواهد، هدایت می‌کند(1)؛ و او به حال راه‌یافتگان آگاه‌تر است(2).391
قصص (28)
56
خواست خدا در این مورد، قانونمند و بستگی به روش خود انسانها دارد، به آیه 16 مائده(5) و بخش پایانی آیه 5 صف(61) واللّه لا یهدی القوم الفاسقین توجّه فرمایید؛ و برای توضیح بیشتر و کامل تر، به زیرنویس سوّم آیه 142 بقره(2) مراجعه فرمایید.
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیات 37 نحل(16) و 53 روم(30) آمده است.
وَ قالُوا إِنْ نَتَّبِعِ الْهُدى مَعَكَ نُتَخَطَّفْ مِنْ أَرْضِنا أَ وَ لَمْ نُمَكِّنْ لَهُمْ حَرَماً آمِناً يُجْبى إِلَيْهِ ثَمَراتُ كُلِّ شَيْءٍ رِزْقاً مِنْ لَدُنَّا وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ ﴿۵۷﴾
[افرادی از اهل مکه] گفتند: اگر به همراه تو از راه هدایت پیروی کنیم، در سرزمین خود ربوده می‌شویم؛ مگر آنها را در حرم امنی مستقر نکرده‌ایم(1) که انواع محصولات - به عنوان رزقی از جانب ما - به سوی آن سرازیر می‌شود؟ ولی بیشترشان نمی‌دانند.391
قصص (28)
57
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 67 عنکبوت(29) آمده است.
وَ كَمْ أَهْلَكْنا مِنْ قَرْيَةٍ بَطِرَتْ مَعِيشَتَها فَتِلْكَ مَساكِنُهُمْ لَمْ تُسْكَنْ مِنْ بَعْدِهِمْ إِلاَّ قَلِيلاً وَ كُنَّا نَحْنُ الْوارِثِينَ ﴿۵۸﴾
چه بسیار [مردم] شهرها را که از رفاه زندگی خویش سرمست شده بودند(1)، هلاکشان کردیم؛ این خانه‌های [ویرانِ]شان است که بعد از آنان جز اندکی مسکون نشده است؛ و ما وارث [آن] بودیم.391
قصص (28)
58
ان الانسان لیطغی ان رءاه استغنی 6 و 7 علق(96).
وَ ما كانَ رَبُّكَ مُهْلِكَ الْقُرى حَتَّى يَبْعَثَ فِي أُمِّها رَسُولاً يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِنا وَ ما كُنَّا مُهْلِكِي الْقُرى إِلاَّ وَ أَهْلُها ظالِمُونَ ﴿۵۹﴾
صاحب‌اختیار تو [مردم] شهرها را هلاک نخواهد کرد، مگر اینکه در مرکز آنها رسولی برانگیزد که آیات ما را بر آنان تلاوت کند [و هشدار دهد]؛ و تنها سرزمین ستمگران را نابود می‌کنیم(1).391
قصص (28)
59
کلمه «مهلکی» در اصل «مهلکین» بوده که «نون» آن به علت اضافه شدن حذف شده است.
وَ ما أُوتِيتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَمَتاعُ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ زِينَتُها وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ وَ أَبْقى أَ فَلا تَعْقِلُونَ ﴿۶۰﴾
آنچه به شما داده شده است، برخورداری و زیور [گذرای] زندگی دنیاست، و آنچه نزد خداست، بهتر و پاینده‌تر است؛ آیا خردورزی نمی‌کنید(1)؟392
قصص (28)
60
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگری در آیه 96 نحل(16) آمده است.
أَ فَمَنْ وَعَدْناهُ وَعْداً حَسَناً فَهُوَ لاقِيهِ كَمَنْ مَتَّعْناهُ مَتاعَ الْحَياةِ الدُّنْيا ثُمَّ هُوَ يَوْمَ الْقِيامَةِ مِنَ الْمُحْضَرِينَ ﴿۶۱﴾
آیا کسی که به او وعده نیکو(1) داده‌ایم و به آن خواهد رسید، همچون کسی است که از بهره زندگی دنیا برخوردارش کرده‌ایم و روز رستاخیز [برای جزا(2)] احضار خواهد شد؟392
قصص (28)
61
به آیه 23 ابراهیم(14) توجّه فرمایید.
با آیه 16 روم(30) مقایسه فرمایید.
وَ يَوْمَ يُنادِيهِمْ فَيَقُولُ أَيْنَ شُرَكائِيَ الَّذِينَ كُنْتُمْ تَزْعُمُونَ ﴿۶۲﴾
[به یاد آر] روزی را که [خدا] به آنان ندا می‌دهد و می‌گوید: افرادی که [در قدرت] شرکای من تصوّر می‌کردید، کجا هستند(1)؟392
قصص (28)
62
به آیه 48 فصلت(41) توجّه فرمایید.
قالَ الَّذِينَ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ رَبَّنا هؤُلاءِ الَّذِينَ أَغْوَيْنا أَغْوَيْناهُمْ كَما غَوَيْنا تَبَرَّأْنا إِلَيْكَ ما كانُوا إِيَّانا يَعْبُدُونَ ﴿۶۳﴾
معبودان که فرمان مجازات(1) برایشان محرز شده است می‌گویند: صاحب‌اختیارا، اینان کسانی هستند که ما به راه تباهی کشاندیمشان، از آن رو که خود در راه تباهی بودیم؛ [اینک] در برابر تو [از آنان] بریده‌ایم؛ آنان [در واقع] ما را بندگی نمی‌کردند [منافعشان ایجاب می‌کرد دنبال ما راه بیفتند(2)].392
قصص (28)
63
منظور از «قول» در آیه همان مفاد آیات 84 و 85 ص(38) است؛ آیه 16 اسراء(17) و نیز بخش انتهایی آیه 71 زمر(39) این معنی را مشخّص می‌کند؛ این فرمان مجازات در آیات 18 اعراف(7) ، و 43 حجر(15) آمده است.
برای روشن‌تر شدن به آیات 166 و 167 بقره(2) و 82 مریم(19) و 6 احقاف(46) توجّه فرمایید. ضمناً اظهار نظر پیروان را هم در همین مورد در آیات 67 و 68 احزاب(33) ملاحظه فرمایید.
وَ قِيلَ ادْعُوا شُرَكاءَكُمْ فَدَعَوْهُمْ فَلَمْ يَسْتَجِيبُوا لَهُمْ وَ رَأَوُا الْعَذابَ لَوْ أَنَّهُمْ كانُوا يَهْتَدُونَ ﴿۶۴﴾
به شرک‌‌‌ورزان گفته می‌شود: معبودان خود را [به کمک] فرا خوانید؛ آنها را فرا می‌خوانند، ولی به آنان پاسخ نمی‌دهند و مجازات را مشاهده کنند؛ [در آن هنگام آرزو می‌کنند] کاش هدایت‌یافته بودند.392
قصص (28)
64
وَ يَوْمَ يُنادِيهِمْ فَيَقُولُ ما ذا أَجَبْتُمُ الْمُرْسَلِينَ ﴿۶۵﴾
و روزی که [خدا] به آنان ندا می‌دهد و می‌گوید: در مقابل پیامبران چه برخوردی داشتید(1)؟392
قصص (28)
65
مفهوم آیه به بیان کامل‌تر در آیه 6 اعراف(7) آمده است.