وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدىً وَ لا كِتابٍ مُنِيرٍ ﴿۸﴾
بعضی از مردم ناآگاهانه و بدون هدایت و کتاب روشنی، درباره خدا به مجادله برمی‌خیزند؛333
حج (22)
8
ثانِيَ عِطْفِهِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ لَهُ فِي الدُّنْيا خِزْيٌ وَ نُذِيقُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَذابَ الْحَرِيقِ ﴿۹﴾
[آن هم] با حالت تکبّر(1) تا [مردم را] از راه خدا گمراه سازد؛ [مسلّماً] در دنیا رسوایی خواهد داشت و در روز رستاخیز مجازاتِ آتش را به او می‌چشانیم.333
حج (22)
9
معنی تحت‌اللفظ آن این است: «در حال پیچیدن پهلو» و اصطلاحاً برای بیان حالت تکبّر و اعراض به کار می‌رود و اصطلاح را نمی‌توان تحت‌اللفظ ترجمه کرد.
ذلِكَ بِما قَدَّمَتْ يَداكَ وَ أَنَّ اللَّهَ لَيْسَ بِظَلاَّمٍ لِلْعَبِيدِ ﴿۱۰﴾
این [مجازات] نتیجه رفتار گذشته توست، و [گرنه] ظلم فاحشی نسبت به بندگان [می‌بود که] دور از [شأن] خداست(1).333
حج (22)
10
به زیرنویس آیه 182 آل‌عمران(3) مراجعه فرمایید.
وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَعْبُدُ اللَّهَ عَلى حَرْفٍ فَإِنْ أَصابَهُ خَيْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَ إِنْ أَصابَتْهُ فِتْنَةٌ انْقَلَبَ عَلى وَجْهِهِ خَسِرَ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةَ ذلِكَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبِينُ ﴿۱۱﴾
بعضی از مردم خدا را در حاشیه و محتاطانه(1) می‌پرستند؛ از این رو هر گاه خیر و نعمتی به آنان برسد، به عبادت خود اطمینان خاطر یابند و اگر فتنه و شرّی پیش آید، [از ایمان] عقبگرد خواهند کرد؛ [آنان] در دنیا و آخرت زیانکارند؛ این است همان زیان آشکار(2).333
حج (22)
11
زمحشری در کشاف گفته است: عبارت «علی حرف» به شخص نشسته در کنار لشگر - که دودل است به کدام طرف ملحق شود - اطلاق می‌گردد. مقصود آیه کسانی است که دین را وسیله حفظ خود می‌دانند و دینداری‌شان موکول به چگونگی اوضاع و احوال است.
به آیه 10 عنکبوت(29) که روشن‌تر بیان کرده است، توجّه فرمایید.
يَدْعُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا يَضُرُّهُ وَ ما لا يَنْفَعُهُ ذلِكَ هُوَ الضَّلالُ الْبَعِيدُ ﴿۱۲﴾
[هر یک از آنان] غیر خدا را که نفع و زیانی برای او ندارد، [به نیایش] می‌خواند(1)؛ گمراهی بی‌پایان همین است.333
حج (22)
12
به آیه 116 نساء(4) و زیرنویس مربوطه توجّه فرمایید.
يَدْعُوا لَمَنْ ضَرُّهُ أَقْرَبُ مِنْ نَفْعِهِ لَبِئْسَ الْمَوْلى وَ لَبِئْسَ الْعَشِيرُ ﴿۱۳﴾
[حتّی] کسی را [به نیایش] می‌خواند که ضررش محتمل‌تر از نفع اوست؛ بد کارساز و همدمی [برگزیده] است.333
حج (22)
13
إِنَّ اللَّهَ يُدْخِلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ إِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ ما يُرِيدُ ﴿۱۴﴾
خدا مؤمنانِ نیک‌رفتار را به باغهایی [از بهشت] درآورَد که نهرها در دامن آن جاری است؛ بی‌گمان خدا آنچه بخواهد می‌کند.333
حج (22)
14
مَنْ كانَ يَظُنُّ أَنْ لَنْ يَنْصُرَهُ اللَّهُ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ فَلْيَمْدُدْ بِسَبَبٍ إِلَى السَّماءِ ثُمَّ لْيَقْطَعْ فَلْيَنْظُرْ هَلْ يُذْهِبَنَّ كَيْدُهُ ما يَغِيظُ ﴿۱۵﴾
هر کس [در مواجهه با مشکلات] تصوّر کرده که خدا هرگز در دنیا و آخرت یاری‌اش نخواهد کرد [و مأیوس و خشمگین شده]، باید یکسره به [خدای خود در] آسمان(1) متوسل شود و [اتکای خود را از غیر خدا] قطع کند؛ آنگاه مشاهده کند آیا تدبیرش موجبات خشم او را از میان خواهد برد(2)؟333
حج (22)
15
برای توجیه افزوده، به آیه 16 ملک(67) توجّه فرمایید؛ و به طوری که غالب مفسّران ذیل آیه 16 ملک(67) گفته‌اند، منظور از «کسی که در آسمان است»، خدای حاکم بر آسمانهاست.
این آیه یکی از آیات دشوار قرآن کریم است و به شکلهای دیگری نیز بیان شده است؛ واللّه اعلم.
وَ كَذلِكَ أَنْزَلْناهُ آياتٍ بَيِّناتٍ وَ أَنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يُرِيدُ ﴿۱۶﴾
قرآن را این گونه به صورت آیاتی روشنگر نازل کردیم، و خدا هر که را بخواهد، [بدان] هدایت کند(1).334
حج (22)
16
برای توجیه افزوده، با آیه 16 مائده(5) یهدی به اللّه من اتبع رضوانهمقایسه فرمایید.
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ الَّذِينَ هادُوا وَ الصَّابِئِينَ وَ النَّصارى وَ الْمَجُوسَ وَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا إِنَّ اللَّهَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ ﴿۱۷﴾
خدا میان کسانی که [به آیین اسلام] ایمان آوردند و نیز یهودیان و صابئان(1) و مسیحیان و زرتشتیان و مشرکان، در روز رستاخیز داوری خواهد کرد؛ که خدا بر هر چیزی گواه است.334
حج (22)
17
به زیرنویس اوّل آیه 62 بقره(2) مراجعه فرمایید.