وَ أَصْحابُ مَدْيَنَ وَ كُذِّبَ مُوسى فَأَمْلَيْتُ لِلْكافِرِينَ ثُمَّ أَخَذْتُهُمْ فَكَيْفَ كانَ نَكِيرِ ﴿۴۴﴾
و اهل مدین(1)؛ موسی نیز مورد تکذیب قرار گرفت و به انکارورزان مهلت دادم، آنگاه گرفتارشان کردم؛ [دیدی نتیجه] انکارِ [پیامبرانِ] من چگونه بود(2)؟!337
حج (22)
44
قوم شعیب؛ به آیه 85 اعراف(7) توجّه فرمایید.
انکار پیامبران، در حقیقت انکار خداست.
فَكَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ أَهْلَكْناها وَ هِيَ ظالِمَةٌ فَهِيَ خاوِيَةٌ عَلى عُرُوشِها وَ بِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَ قَصْرٍ مَشِيدٍ ﴿۴۵﴾
چه بسیار شهرها را که [مردمش] ستم‌پیشه بودند، نابود کردیم و [اینک] سقفهایش فرو ریخته است(1) و [چه بسیار] چاه[های] متروک و قصر[های] افراشته [که ویران افتاده].337
حج (22)
45
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیات 102 هود(11) ، 17 اسراء(17) ، 11 انبیاء(21) و 8 طلاق(65) آمده است.
أَ فَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَتَكُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ يَعْقِلُونَ بِها أَوْ آذانٌ يَسْمَعُونَ بِها فَإِنَّها لا تَعْمَى الْأَبْصارُ وَ لكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِي فِي الصُّدُورِ ﴿۴۶﴾
مگر جهانگردی نکرده‌اند تا دلهایی داشته باشند که بدان درک کنند و گوشهایی(1) که بدان بشنوند؛ که(2) [از اثر برجای ماندن] نه چشمها، بلکه قلبهایی که در سینه‌ها می‌طپد، کور می‌شود(3).337
حج (22)
46
آذان: جمع اُذُن: گوشها.
ضمیر «ها» در این آیه ضمیر شأن است و در ترجمه نمی‌آید؛ به زیرنویس آیه 1 توحید(112( مراجعه فرمایید.
برای روشن شدن منظور آیه که در لفافه آمده است، به آیه 10 محمّد(47) توجّه فرمایید.
وَ يَسْتَعْجِلُونَكَ بِالْعَذابِ وَ لَنْ يُخْلِفَ اللَّهُ وَعْدَهُ وَ إِنَّ يَوْماً عِنْدَ رَبِّكَ كَأَلْفِ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ ﴿۴۷﴾
شتاب در مجازات را از تو می‌خواهند، با آنکه خدا هرگز وعده خویش را تخلّف نخواهد کرد(1)؛ و یک روز نزد صاحب‌اختیار تو با هزار سال که شما می‌شمارید، یکسان است.338
حج (22)
47
به آیه 32 انفال(8) و 16 ص(38) توجّه فرمایید.
وَ كَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ أَمْلَيْتُ لَها وَ هِيَ ظالِمَةٌ ثُمَّ أَخَذْتُها وَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ ﴿۴۸﴾
چه بسیار شهرها که به [اهل] آن مهلت دادم، در حالی که ستم‌پیشه بودند، آنگاه گرفتارشان کردم(1)؛ و سرانجام تنها در پیشگاه من است.338
حج (22)
48
معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیه 45 حج(همین سوره) نیز آمده است و تکرار به منظور تأکید است.
قُلْ يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّما أَنَا لَكُمْ نَذِيرٌ مُبِينٌ ﴿۴۹﴾
بگو: ای مردم، من برای شما فقط هشداردهنده‌ای آشکارم.338
حج (22)
49
فَالَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ كَرِيمٌ ﴿۵۰﴾
[آگاه باشید] که مؤمنانِ نیکوکار، آمرزش و روزی فاخر دارند.338
حج (22)
50
وَ الَّذِينَ سَعَوْا فِي آياتِنا مُعاجِزِينَ أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَحِيمِ ﴿۵۱﴾
و کسانی که در برابر آیات ما جبهه گرفتند(1)، دوزخی‌اند.338
حج (22)
51
به آیات 5 انبیاء(21) ، 4 و 5 فرقان(25) و 43 سبأ(34) توجّه فرمایید.
وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِيٍّ إِلاَّ إِذا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّيْطانُ فِي أُمْنِيَّتِهِ فَيَنْسَخُ اللَّهُ ما يُلْقِي الشَّيْطانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ آياتِهِ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿۵۲﴾
قبل از تو رسول و پیامبری(1) نفرستادیم، مگر اینکه وقتی آرزو[ی موفقیت] می‌کرد، شیطان [با القای شبهه در مردم(2)] در آرزوی وی [مانع] می‌افکند؛ امّا خدا القای دسیسه شیطان را از میان می‌بَرَد، و آیات خویش را استحکام می‌بخشد؛ و خدا دانایی فرزانه است؛338
حج (22)
52
واژه «رسول» و «نبی» وقتی به همراه یکدیگر ذکر شود، هر یک معنی مستقل خود را دارد. زمخشری در کشاف گفته است: «رسول» کسی است که کتاب جدیدی آورده؛ امّا «نبی» صاحب شریعت جدیدی نیست، بلکه همان دین رسول را تبلیغ می‌کند.
برای توجیه افزوده، به آیات 112 انعام(6) و 26 فصلت(41) توجّه فرمایید.
لِيَجْعَلَ ما يُلْقِي الشَّيْطانُ فِتْنَةً لِلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْقاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ وَ إِنَّ الظَّالِمِينَ لَفِي شِقاقٍ بَعِيدٍ ﴿۵۳﴾
تا آنچه را شیطان القاء کرد برای بیماردلان و سخت دلان وسیله آزمون قرار دهد؛ البته ستم‌پیشگان در ستیزه‌ای بی‌پایان قرار دارند؛338
حج (22)
53