إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ الَّذِينَ هادُوا وَ النَّصارى وَ الصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ ﴿۶۲﴾
[از میان] کسانی که [به آیین اسلام] ایمان آوردهاند و نیز یهودیان و مسیحیان و صابئان(1)، کسانی که به خدا و روز واپسین باور دارند و به شایستگی عمل کنند، پاداش آنان نزد صاحباختیارشان محفوظ است؛ و ترس و اندوهی نخواهند داشت(2).10
بقره (2)
62
سیاق آیه حاکی است که آنها گروهی خداپرست بودند که عرب در آن زمان آنها را میشناخته است. استاد خرمشاهی در کتاب قرآن پژوهی به نقل از دایره المعارف اسلام و دایره المعارف ادیان هر دو به انگلیسی گفته است: «گروهی از اهلکتاب بودند که یحیی را پیامبر خود میدانستند و در بینالنهرین سکونت داشتند». طبق آخرین تحقیقات که در کتاب بیست مقاله تقیزاده از انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب صفحه 503 آمده است، گروهی بودهاند که پیامبران بنیاسرائیل را تا یحیی(ع) قبول داشتند. تقریباً میتوان آنها را فرقهای بین یهود و مسیحیت در نظر گرفت. به ستاره شناسی و نجوم در زندگی خود تکیه بسیار میکردند. فرهنگ المنجد گفته است که فیلسوفان و منجّمانی در بین آنان ظهور کردهاند.
به آیات 127 انعام(6) و 27 و 28 فجر(89) توجّه فرمایید؛ ضمناً مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 112 بقره(2) آمده است. و از مقایسه آیه مورد بحث با آیه 112 بقره این نتیجه به دست میآید که ایمان واقعی به خدا و قیامت همان تسلیم شدن در برابر خداست.
وَ إِذْ أَخَذْنا مِيثاقَكُمْ وَ رَفَعْنا فَوْقَكُمُ الطُّورَ خُذُوا ما آتَيْناكُمْ بِقُوَّةٍ وَ اذْكُرُوا ما فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ﴿۶۳﴾
[به یاد آرید] هنگامی که کوه طور(1) را بر فرازتان افراشتیم و از شما پیمان گرفتیم که: آنچه [از احکام تورات(2)] به شما دادهایم، جدّی بگیرید و مفاد آن را(3) به خاطر بسپارید، بسا که پرواپیشه شوید.10
بقره (2)
63
«طور» نام کوهی است که حضرت موسی بالای آن با خدا مناجات میکرد.
از نظر توجیه افزوده، با آیه 145 اعراف(7) مقایسه فرمایید.
برخی از موضوعات پیمان را در آیات 83 و 84 بقره(2) و 12 مائده(5) ملاحظه فرمایید.
ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ فَلَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ لَكُنْتُمْ مِنَ الْخاسِرِينَ ﴿۶۴﴾
ولی بعد [از آن همه عهد و پیمان] از این [فرمان] روی برتافتید؛ و اگر افزونبخشی و رحمت خدا بر شما نبود، در زمره زیانکاران بودید.10
بقره (2)
64
وَ لَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِينَ اعْتَدَوْا مِنْكُمْ فِي السَّبْتِ فَقُلْنا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خاسِئِينَ ﴿۶۵﴾
مسلّماً از [شرح حال] کسانی از خودتان آگاه شدهاید که در [مورد حکم حرمت صید ماهی در روزهای] شنبه تجاوز کردند(1) و به آنان خطاب کردیم: بوزینههایی(2) مطرود باشید!10
بقره (2)
65
در آیه 163 اعراف(7) توضیح بیشتری آمده، ولی در این آیه به اختصار بیان شده است.
قرده: جمع قِرْد به معنی میمون است.
فَجَعَلْناها نَكالاً لِما بَيْنَ يَدَيْها وَ ما خَلْفَها وَ مَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ ﴿۶۶﴾
و آن [عقوبت] را عبرتی برای معاصران و آیندگان قرار دادیم و [نیز] اندرزی برای پرواپیشگان.10
بقره (2)
66
وَ إِذْ قالَ مُوسى لِقَوْمِهِ إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تَذْبَحُوا بَقَرَةً قالُوا أَ تَتَّخِذُنا هُزُواً قالَ أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْجاهِلِينَ ﴿۶۷﴾
[به یاد آرید] هنگامی را که موسی به قوم خود [که در میانشان قتلی اتّفاق افتاده بود] گفت: خدا میفرماید: گاوی(1) ذبح کنید [تا کلید شناخت قاتل شود]؛ گفتند: ما را به تمسخر گرفتهای؟ گفت: [تمسخر کار جاهلان است و] به خدا پناه میبرم از اینکه در زمره جاهلان باشم.10
بقره (2)
67
«بقره» گاو ماده نیست واحد «بقر» است که اسم جنس است؛ مؤید آن آیه 70 بقره(همین سوره) است.
قالُوا ادْعُ لَنا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَنا ما هِيَ قالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّها بَقَرَةٌ لا فارِضٌ وَ لا بِكْرٌ عَوانٌ بَيْنَ ذلِكَ فَافْعَلُوا ما تُؤْمَرُونَ ﴿۶۸﴾
گفتند: از صاحباختیارت بخواه تا برایمان روشن کند که آن چگونه [گاوی] است؛ گفت: او میفرماید: گاوی است نه سالخورده و نه نوپا، [بلکه] میان سال؛ اکنون آنچه فرمان یافتهاید اجرا کنید.10
بقره (2)
68
قالُوا ادْعُ لَنا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَنا ما لَوْنُها قالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّها بَقَرَةٌ صَفْراءُ فاقِعٌ لَوْنُها تَسُرُّ النَّاظِرِينَ ﴿۶۹﴾
[باز] گفتند: از صاحباختیارت بخواه تا برای ما روشن کند که رنگش چگونه است؟ پاسخ داد: او میفرماید: گاوی است زرد - رنگ آن روشن - که بینندگان را شاد میکند.10
بقره (2)
69
قالُوا ادْعُ لَنا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَنا ما هِيَ إِنَّ الْبَقَرَ تَشابَهَ عَلَيْنا وَ إِنَّا إِنْ شاءَ اللَّهُ لَمُهْتَدُونَ ﴿۷۰﴾
گفتند: از صاحباختیارت [باز هم] بخواه تا چگونگی گاو را [از هر جهت] برای ما روشن کند، که [هنوز] گاو بر ما مشتبه است و ان شاءاللّه متوجّه خواهیم شد.11
بقره (2)
70
قالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّها بَقَرَةٌ لا ذَلُولٌ تُثِيرُ الْأَرْضَ وَ لا تَسْقِي الْحَرْثَ مُسَلَّمَةٌ لا شِيَةَ فِيها قالُوا الْآنَ جِئْتَ بِالْحَقِّ فَذَبَحُوها وَ ما كادُوا يَفْعَلُونَ ﴿۷۱﴾
موسی گفت: خدا میفرماید: گاوی است نه چنان رام که زمین را شخم بزند و یا کشتزار آب بدهد؛ [امّا] تندرست و بدون خط و خال؛ [در اینجا بناچار] گفتند: حالا حق [مطلب] را ادا کردی؛ آنوقت گاو [مورد نظر] را کشتند، و[لی] نزدیک بود [باز هم] انجام ندهند.11
بقره (2)
71