قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْها جَمِيعاً فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدىً فَمَنْ تَبِعَ هُدايَ فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ ﴿۳۸﴾
گفتیم: [با انبوه نسل خود] همگی از بهشت فرود آیید و هر گاه(1) از جانب من رهنمودی برای شما آمد، کسانی که از هدایت من پیروی کنند، ترس و اندوهی نخواهند داشت(2)؛7
بقره (2)
38
«امّا» به معنی «اگر که» مرکب از «ان» شرطی و «ما»ی تأکید است.
در این رابطه به آیات 127 انعام(6) ، 28 رعد(13) و 27 و 28 فجر(89) توجّه فرمایید؛ ضمناً معنی و مفهوم این آیه به بیان دیگر در آیه 123 طه(20) آمده است.
وَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ ﴿۳۹﴾
و کسانی که انکار ورزیدند و آیات ما را دروغ شمردند، جاودانه دوزخی‌اند.7
بقره (2)
39
يا بَنِي إِسْرائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَ أَوْفُوا بِعَهْدِي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ وَ إِيَّايَ فَارْهَبُونِ ﴿۴۰﴾
ای دودمان یعقوب، نعمت مرا که بر شما ارزانی داشته‌ام(1) به خاطر آورید و به پیمان من(2) وفا کنید، تا به پیمان [خود با] شما(3) وفا کنم؛ و تنها از [کیفر] من بترسید؛7
بقره (2)
40
نمونه این نعمتها در آیات 49 و 57 بقره(2) و 5 و 6 قصص(28) آمده است.
اشاره به پیمانی که در آیات 83 و 84 بقره(همین سوره) ، 187 آل‌عمران(3) و آیه 12 مائده(5) آمده است.
همان آیه 12 مائده(5).
وَ آمِنُوا بِما أَنْزَلْتُ مُصَدِّقاً لِما مَعَكُمْ وَ لا تَكُونُوا أَوَّلَ كافِرٍ بِهِ وَ لا تَشْتَرُوا بِآياتِي ثَمَناً قَلِيلاً وَ إِيَّايَ فَاتَّقُونِ ﴿۴۱﴾
به آنچه نازل کرده‌ام، که کتاب شما را تصدیق می‌کند، باور آورید و نخستین منکر آن نباشید، و آیات مرا به بهایی ناچیز مفروشید و تنها از من پروا کنید؛7
بقره (2)
41
وَ لا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْباطِلِ وَ تَكْتُمُوا الْحَقَّ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿۴۲﴾
و آگاهانه حق را به باطل میامیزید و آن را کتمان نکنید.7
بقره (2)
42
وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ ارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ ﴿۴۳﴾
و نماز برپا دارید و زکات بدهید و با فروتنان هم آهنگ باشید.7
بقره (2)
43
أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ ﴿۴۴﴾
آیا مردم را به نیکی فرا می‌خوانید و خود را از یاد می‌برید(1)؟ حال آنکه کتاب [آسمانی] می‌خوانید؛ آیا خردورزی نمی‌کنید؟7
بقره (2)
44
به آیه 2 صف(61) توجّه فرمایید لم تقولون ما لا تفعلون.
وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبِيرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخاشِعِينَ ﴿۴۵﴾
و [به هنگام مشکلات] از شکیبایی و نماز یاری جویید(1)؛ و البته این [امر] دشوار است، و[لی] نه برای فروتنان،7
بقره (2)
45
برای توجیه افزوده، این جمله را با آیه 39 ق(50) مقایسه فرمایید: فَاصبِر عَلی ما یقُولُونَ وَ سَبِّح بحَمدِ رَبِّک قَبلَ طُلُوع الشَّمسِ وَ قَبلُ الغُرُوب، مضمون مشابه در آیه 153 بقره(همین سوره).
الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا رَبِّهِمْ وَ أَنَّهُمْ إِلَيْهِ راجِعُونَ ﴿۴۶﴾
همانان که یقین دارند به لقای صاحب‌اختیار خویش نایل خواهند شد(1) و به پیشگاه او بازمی‌گردند.7
بقره (2)
46
منظور از «ظنّ» در اینجا و در آیه 249 بقره، یقین است؛ با بخش انتهایی آیه 4 بقره(2) مقایسه فرمایید.
يا بَنِي إِسْرائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَ أَنِّي فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعالَمِينَ ﴿۴۷﴾
ای دودمان یعقوب، نعمت مرا که بر شما ارزانی داشته‌ام و شما را [به موهبت توحید] بر مردم [زمانه] برتری دادم، به خاطر آورید؛7
بقره (2)
47