يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى كَالَّذِي يُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَيْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْداً لا يَقْدِرُونَ عَلى شَيْءٍ مِمَّا كَسَبُوا وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرِينَ ﴿۲۶۴﴾
ای ایمان‌آوردگان(1)، انفاقهای خود را به سبب منّت و آزار تباه نسازید، مانند کسی که مال خود را برای نمایش به مردم انفاق می‌کند و به خدا و روز واپسین باور ندارد؛ مَثَل او مَثَل تخته سنگی است که بر آن [پرده‌ای از] خاک نشسته و [ناگاه] بارانی تند بر آن ببارد و سنگ را کشت ناپذیر باقی گذارد؛ [ریاکاران نیز] بهره‌ای از دستاوردشان نخواهند داشت؛ و خدا انکارورزان را هدایت نخواهد کرد.44
بقره (2)
264
به زیرنویس آیه 29 نساء(4) و زیرنویس اول آیه 267 بقره(همین سوره) توجه فرمایید.
وَ مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ تَثْبِيتاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ كَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ أَصابَها وابِلٌ فَآتَتْ أُكُلَها ضِعْفَيْنِ فَإِنْ لَمْ يُصِبْها وابِلٌ فَطَلٌّ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ ﴿۲۶۵﴾
مَثَل [زندگی] آنان که اموال خویش را در طلب خشنودی خدا(1) و تثبیت شخصیت خویش انفاق می‌کنند، همچون بوستانی است بر فراز پشته‌ای که بارانی تند بر آن ببارد و دوبرابر [معمول] به بار نشیند؛ و اگر نه بارانی تند، باران آرامی [به آن برسد]؛ و خدا به آنچه می‌کنید بیناست.45
بقره (2)
265
موارد خشنودی خدا از بنده، همواره خشنودی بنده را از خدا به دنبال خواهد داشت؛ چنانکه در آیات 119 مائده(5) ، 100 توبه(9) ، 22 مجادله(58) ، 28 فجر(89) ، 8 بینه(98) ملاحظه می‌فرمایید.
أَ يَوَدُّ أَحَدُكُمْ أَنْ تَكُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِنْ نَخِيلٍ وَ أَعْنابٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ لَهُ فِيها مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ وَ أَصابَهُ الْكِبَرُ وَ لَهُ ذُرِّيَّةٌ ضُعَفاءُ فَأَصابَها إِعْصارٌ فِيهِ نارٌ فَاحْتَرَقَتْ كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ ﴿۲۶۶﴾
آیا کسی از شما دوست دارد که باغی از درختان خرما و انگور در اختیار داشته باشد که نهرها در دامن آن جریان داشته و همه میوه‌ها در آن باغ برای او [فراهم] باشد و با داشتن فرزندان خردسال، [ضعف و] پیری بر او عارض شده باشد، به ناگاه تندبادی آتش‌زا بر آن باغ افتد و شعله‌ور گردد؟ [انفاقهای آلوده به منّت، همین گونه نتایج دارد] خدا آیات خود را این گونه برای شما به روشنی بیان می‌کند، بسا که بیندیشید.45
بقره (2)
266
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَيِّباتِ ما كَسَبْتُمْ وَ مِمَّا أَخْرَجْنا لَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ لا تَيَمَّمُوا الْخَبِيثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ وَ لَسْتُمْ بِآخِذِيهِ إِلاَّ أَنْ تُغْمِضُوا فِيهِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ ﴿۲۶۷﴾
ای ایمان‌آوردگان(1)، از نعمتهای پاکیزه دستاورد خویش و محصولاتی که از زمین برای شما رویانده‌ایم، انفاق کنید و آهنگ انفاق از قسمتهای نامرغوب آن مکنید، در حالی که خود حاضر به پذیرفتن آن نیستید(2)، مگر از روی چشم پوشی؛ و بدانید که خدا بی‌نیاز و شایسته ستایش است.45
بقره (2)
267
ضمیر مذکر که در عبارت یا ایهاء الذین آمنوا به کار برده شده، بنا به قاعده تغلیب است، و منظور تمامی مؤمنان از زن و مرد می‌باشد. در عباراتی از قبیل «سلام علیکم» و غیره نیز به دلیلِ همین قاعده تغلیب، ضمیر مذکر به کار می‌رود که از قوانین رایج زبان عرب است.
مفهوم آیه به بیان دیگر در آیه 92 آل‌عمران(3) آمده است.
الشَّيْطانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَ يَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِيمٌ ﴿۲۶۸﴾
[به هنگام ضرورت انفاق] شیطان شما را از فقر می‌ترساند و به بی‌شرمی [و بخیلی] وادارتان می‌کند(1)، و[لی] خدا به شما نوید آمرزش و افزون‌بخشی خویش را می‌دهد؛ و خدا فراخی‌بخش و داناست.45
بقره (2)
268
محدودیت تأثیر وسوسه‌های شیطان را در آیات 99 و 100 نحل(16) ملاحظه فرمایید.
يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَنْ يَشاءُ وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً وَ ما يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُولُوا الْأَلْبابِ ﴿۲۶۹﴾
دانشِ توأم با بینش را به هر که بخواهد [و شایسته ببیند]، عطا کند و هر که به او دانشِ توأم با بینش داده شود، بی‌گمان فضیلت فراوانی به او داده شده است؛ و تنها خردمندانِ باخلوص(1) پند می‌پذیرند(2).45
بقره (2)
269
لفظ «اولوا» به معنی صاحبان یا دارندگان، جمع است و مفرد آن می‌شود «ذو». «الباب»: جمع «لُبّ» به معنی «مغز» و «خرد» است، در کلمه لُبّ معنی خلوص هم نهفته است زیرا مغز به معنی خالص هر چیزی است و اولواالالباب کسانی هستند که دانش آنها خالص است. یعنی همراه با تقوی و به دور از خودخواهی.
کلمه «یذَّکرُ»، در اصل «یتَذَکرُ» است.
وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ نَفَقَةٍ أَوْ نَذَرْتُمْ مِنْ نَذْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُهُ وَ ما لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنْصارٍ ﴿۲۷۰﴾
هر انفاق یا نذری که کرده‌اید، خدا به آن آگاه است؛ و ستمگران یاوری نخواهند داشت.46
بقره (2)
270
إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقاتِ فَنِعِمَّا هِيَ وَ إِنْ تُخْفُوها وَ تُؤْتُوهَا الْفُقَراءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ يُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئاتِكُمْ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ ﴿۲۷۱﴾
اگر انفاقها را آشکار کنید [البته] نیکوست، ولی اگر آن را نهان کنید و به نیازمندان بدهید، برای خودتان بهتر است؛ و پاره‌ای از بدیهای شما را می‌زداید(1)؛ و خدا به آنچه می‌کنید آگاه است.46
بقره (2)
271
به زیرنویس آیه 7 عنکبوت(29) مراجعه فرمایید.
لَيْسَ عَلَيْكَ هُداهُمْ وَ لكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَلِأَنْفُسِكُمْ وَ ما تُنْفِقُونَ إِلاَّ ابْتِغاءَ وَجْهِ اللَّهِ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ ﴿۲۷۲﴾
هدایت آنان بر عهده تو نیست(1)، [تو تنها، دعوت کننده‌ای] ولی خدا هر که را بخواهد [و شایسته ببیند]، هدایت خواهد کرد(2)؛ و هر مالی را که انفاق کنید، به سود خود شماست؛ و جز برای طلب خشنودی خدا انفاق نکنید؛ و هر چه انفاق کنید، [پاداش آن] به طور کامل به شما می‌رسد و ستم‌زده نخواهید شد.46
بقره (2)
272
بیان روشن‌تر این عبارت را در آیه 56 قصص(28) ملاحظه فرمایید.
با آیه 27 رعد(13) یهدی الیه من اناب مقایسه فرمایید؛ و برای توضیح بیشتر و کامل تر، به زیرنویس سوّم آیه 142 بقره(2)، مراجعه فرمایید.
لِلْفُقَراءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ لا يَسْتَطِيعُونَ ضَرْباً فِي الْأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِياءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِيماهُمْ لا يَسْئَلُونَ النَّاسَ إِلْحافاً وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ ﴿۲۷۳﴾
[مخصوصا] در مورد نیازمندانی که در راه خدا درمانده شده‌اند و توان تلاش در زمین ندارند و چنان در [هاله] عفافند که فرد ناآگاه آنها را بی‌نیاز می‌پندارد؛ امّا از علاماتشان به وضع آنها پی می‌بری؛ [که به دلیل عزّت نفس] چیزی از کسی به اصرار نمی‌خواهند؛ و هر مالی که انفاق کنید، خدا از آن آگاه است.46
بقره (2)
273